________________
તેણે ભરસભામાં અભિનય કર્યો હતો તે સાથળને ગદાથી તોડીશ.” આ પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરવા માટે જ તેણે પગના ભાગે ગદા ઝીંકી હતી, નહિ તો તેવો યુદ્ધકીય અન્યાય તે ન જ કરત. પાંચાલોના મૃત્યુથી પાંડવોને આઘાત : શ્રીકૃષ્ણનું આશ્વાસન - બળદેવના મનનું સમાધાન કરીને જ્યારે પાંડવો યુદ્ધની છાવણી તરફ જવા નીકળ્યા ત્યાં તેમને અશ્વત્થામાદિએ પાંચાલોની હત્યા સહિત સૈન્યના બોલાવેલા કચ્ચરઘાણના સમાચાર સાત્યકિએ આપ્યા. આ સમાચારે પાંડવોને અસહ્ય આઘાત લાગ્યો. તે વખતે શ્રીકૃષ્ણ તેમને આશ્વાસન દેતાં કહ્યું કે, “અશ્વત્થામા આવી કોઈ નીચતાનું પ્રદર્શન કરશે જ એવી મને પાકી શંકા હતી. માટે જ હું તમને બળદેવને સમજાવવાના બહાને તેમની છાવણીમાં લઈ ગયો હતો. પાંચાલો હણાઈ ગયા છે એ વાત સાચી છે, પરંતુ તમે અને દ્રૌપદી તો જીવતા છો ને ! તો ફરીથી સંતાનપ્રાપ્તિ કરવામાં શું વિલંબ થવાનો છે? માટે તમારા જેવાઓએ પુત્રમરણનો શોક નહિ કરવો જોઈએ.”
આ સાંભળીને પાંડવો શાન્ત થયા.
સહુ છાવણીએ આવ્યા. ત્યાં તેમણે દ્રૌપદીને જમીન ઉપર આળોટતી, કાળું કલ્પાન્ત કરતી અને ઊંચા સ્વરે ચીસો પાડતી જોઈ. શ્રીકૃષ્ણ તેને ભારે આશ્વાસન આપીને શાન્ત કરી.
ધૃતરાષ્ટ્ર-ગાંધારીને આશ્વાસન આપવા જતા પાંડવો સવાર પડતાં જ પાંડવો ધૃતરાષ્ટ્ર અને ગાંધારીને આશ્વાસન આપવા માટે ગયા. તે બન્નેની આંખો આખી રાત રડવાથી સૂઝી ગઈ હતી. બન્ને ય ના મોં સાવ કરમાઈ ગયા હતા. એક જ રાતમાં તેમનામાં ઘડપણ ધસી આવ્યું હોય તેમ જણાતું હતું.
બન્નેયને પાંડવોએ વંદન કર્યા પણ તેમણે જ પોતાના સો પુત્રોને હણ્યા છે તેથી આવેશમાં તેમની સામે પણ ન જોયું, મોં ફેરવી લીધું. શ્રીકૃષ્ણ દ્વારા સમાધાન અને પાંડવોને ધૃતરાષ્ટ્રાદિના આશિષ
તે વખતે શ્રીકૃષ્ણ ધૃતરાષ્ટ્ર અને ગાંધારીને કહ્યું, “શું આ પાંડુપુત્રો તે તમારા જ પુત્રો નથી ? આ પાંડવો જેટલા ગાંધારીને પૂજયબુદ્ધિથી જુએ છે તેટલા કુન્તીને પણ જોતા નથી. આ યુધિષ્ઠિરે બાળવયમાં ભીમ કરતાં ય દુર્યોધન પ્રત્યે વધુ સ્નેહ દાખવ્યો છે.
આમ છતાં દુર્યોધનાદિ હણાયા છે તેમાં પાંડવોનો લેશ પણ દોષ નથી. તેમને માંગ્યા મુજબ જો પાંચ ગામો આપી દીધા હોત તો આમાંની કોઈ પરિસ્થિતિ સર્જાત નહિ. પરન્તુ દુર્યોધન જ અહંકારને આધીન થયો અને ભીંત ભૂલ્યો. તેનામાં યુદ્ધજવર પેદા થયો અને તેનું પરિણામ તેણે જ ભોગવ્યું. તમને યાદ હશે કે તમારી પણ સમાધાન કરવાની વાતોને તેણે તિરસ્કારી નાંખી હતી. જો તમે આ બધો વિચાર કરશો તો તમે પાંડવો પ્રત્યે પ્રેમ ધારણ કરશો. તમારા પુત્રોના વિયોગમાં તેઓ તમને લેશ પણ ઓછું આવવા દેવાના નથી. માટે હું તમને કહું છું કે તેમના પ્રત્યેનો ક્રોધ દૂર કરીને તેમના નમાવેલાં મસ્તક ઉપર આશીર્વાદ દર્શાવતો હાથ ફેરવો.”
શ્રીકૃષ્ણની વાણીમાં કોઈ અનેરું કામણ હતું, અદ્ભુત ઉત્તેજના હતી, ઠસોઠસ તર્ક ભર્યો હતો, હકીકતોથી તે ઝૂમતી હતી. ધૃતરાષ્ટ્ર અને ગાંધારીએ પાંચેય પાંડવોના મસ્તકો ઉપર હાથ ફેરવ્યો. તેઓ બોલ્યા, “તમારો કોઈ અપરાધ નથી. અમારા પુત્રોના ભાગ્યનો જ અપરાધ છે કે જેણે તેમની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ કરી.”
ત્યાર બાદ ગાંધારીએ સો પુત્રોના મુખ છેલ્લે છેલ્લે જોવા માટે યુદ્ધભૂમિ ઉપર પોતાને લઈ
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૧૬૩
જૈન મહાભારત ભાગ-૨