Page Text
________________
આવી રીતે દેવતાના કથનથી પણ મરણનો કાળ જાણી શકાય છે. ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓ દેવતાથી પરિગૃહીત હોય છે. મરણકાળ સિવાય પણ બીજું જે ઉચિત હોય તે તેમને દેવતાઓ કહેતા જ હોય છે.
બુદ્ધિપ્રતિભાથી પણ મરણકાળની ખબર પડતી હોય છે. ચાલુ વ્યવહારમાં પણ પ્રતિભાસંપન્નો જે કહેતા હોય છે, તે અવિસંવાદી જણાતું હોય છે.તેની જેમ જ મરણકાળ પણ પ્રતિભાના કારણે તેઓ યથાર્થરૂપે જાણી શકે છે.
સ્વ×થી પણ મરણકાળ જાણી શકાય છે. યોગીજનને કાળધર્મ પામેલા ગુરુભગવંત બોલાવે; પોતાના બાલ્યભાવના શરીરનું દર્શન અને વિષયભોગનું સંદર્શન વગેરેનું સ્વપ્ર આવે તો સમજવું કે યોગીનો અંતકાળ નજીક છે. અંતકાળ નજીક હોય તો ચિત્તભ્રમ થતો હોય છે.
અરુંધતીનું અદર્શન થવાથી મરણકાળ જાણી શકાય છે. એ અંગે જણાવ્યું છે કે; જેનું આયુષ્ય અલ્પ રહ્યું છે એવો માણસ બુઝાયેલા દીપકના ગંધને ગ્રહણ કરી શકતો નથી. અને તારાઓથી વિકાસ પામેલા આકાશમાં પણ ‘અરુંધતી’ તારાને તે જોઇ શકતો નથી.
નાસિકાનો અગ્રભાગ ન દેખાય તેમ જ આંખો દબાવ્યા પછી આંખના પ્રકાશમાં જે તારા દેખાય છે; તે દેખાય નહિ તો સમજવું કે મૃત્યુ નજીક છે.
આવી જ રીતે કર્ણાન્યશ્રવણથી પણ મરણકાળને જાણી શકાય છે. કાનનાં છિદ્રો ઉપર અંગુઠા દબાવ્યા પછી ‘અગ્નિ’ શબ્દનું શ્રવણ ન થાય તો સમજવું કે મરણકાળ નજીક છે. અહીં કર્ણામ્યશ્રવણથી સમુદ્રનિ શ્રવણ; દશગ્રંથિ સ્ફુરણ અને દ્વાદશાક્ષરના ઉપલંભનો અભાવ... ઇત્યાદિ પણ આસન્નમૃત્યુનાં લિંગોનો સંગ્રહ કરી લેવો. કાનમાં અંગુઠા દબાવ્યા પછી સમુદ્રધ્વનિ સંભળાય તેને ‘સમુદ્રધ્વનિશ્રવણ’ કહેવાય છે, એકીસાથે શરીરની વિશિષ્ટ દશ ગ્રંથિઓના સ્ફુરણને દશગ્રંથિસ્ફુરણ (ફરકવું) કહેવાય છે. બાર અક્ષરનો મંત્રવિશેષ ન સંભળાય તેને ‘દ્વાદશાક્ષરોપલંભાભાવ’ કહેવાય છે. એ બધાં આસન્ન-મૃત્યુનાં લિંગો છે. II
ન
* *
હું યોગશતક - એક પરિશીલન ♦ ૧૫૨
આ રીતે મરણકાળને જાણીને શું કરવું - તે જણાવાય છે— अणसणसुद्धीए इहं जत्तोऽतिसएण होइ कायव्वो । जल्लेसे मरइ जओ तल्लेसेसुं तु उववाओ ॥ ९८ ॥
પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ કવચના ઉદાહરણથી અનશનની શુદ્ધિ વડે
શરીરના ત્યાગ માટે ચિકાર પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. કારણ કે કોઇ પણ પ્રવૃત્તિ તેનાથી પ્રાપ્ત થનારા ફળની એક માત્ર પ્રાપ્તિ માટે કરાય છે. પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે એનો ખ્યાલ રાખવો જોઇએ કે એ પ્રવૃત્તિ ફળનું પ્રદાન કરે જ. એ માટે આવશ્યક એટલો બધો જ પ્રયત્ન કરી લેવો જોઇએ. સમારંભો બધા જ ફળપ્રધાન હોય છે. મરણકાળને નજીકમાં જાણીને શરીરના ત્યાગ માટે પ્રયત્નાતિશય શા માટે કરવો - આ શંકાનું સમાધાન કરવા ‘નક્ષે’ ઇત્યાદિ; ગાથાનો ઉત્તરાદ્ધ છે. તેનો આશય એ છે કે પ્રાણી ભાવલેશ્યાને આશ્રયીને જે લેશ્યામાં મરે છે તે લેશ્યા(દ્રવ્યલેશ્યા)વાળી દેવગતિ વગેરેમાં ઉત્પન્ન થાય છે. “નશ્ચમે માફ તછેમે વવજ્ઞ$'', આ પ્રમાણે વચન છે. ઉત્તમ અધ્યવસાયમાં જેઓ મરે છે તેમને ભવાંતરમાં ઉત્તમ સામગ્રી પ્રાપ્ત થાય એ સમજી શકાય છે.
“આવી રીતે ઉત્કટ પ્રયત્ન કરવાપૂર્વક દેહનો ત્યાગ કરવા સ્વરૂપ અનશન કરવાથી; પોતાના પ્રાણોનો અતિપાત (આત્મહત્યા) કરવાનું પાપ લાગે છે." આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઇએ. કારણ કે શાસ્ત્રમાં આ રીતે અનશન કરવાનું વિહિત હોવાથી તે કરવામાં કોઇ દોષ નથી.
અન્યથા “વિહિત આચરવાથી પણ દોષ લાગતો હોય તો કોઇ પણ વિહિત અનુષ્ઠાન કરી શકાશે નહિ.”
યદિપ આ રીતે શરીરનો ત્યાગ કરવાથી શરીર પ્રત્યે ઉત્કટ દ્વેષ જાગતો હોવાથી દ્વેષાધીન અનશનની પ્રવૃત્તિ દોષનું કારણ બની શકે છે. પરંતુ આગમના વચનની પ્રામાણિકતાના કારણે અનશન વખતે માધ્યસ્થ્ય હોય છે. જન્મ કે મરણ, સુખ કે દુઃખ અને ભવ કે મોક્ષ... ઇત્યાદિ દ્વન્દ્વોમાં શાસ્ત્રાનુસારે યોગીઓએ માધ્યસ્થ્ય (ઔદાસીન્ય) કેળવી લીધેલું હું યોગશતક - એક રિશીલન ૦ ૧૫૩
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |