Page Text
________________
નહિ શકાય. વડીલોના જમવા પહેલાં જમવું નહિ, એનું નામ ઔચિત્ય. સામાયિક કરવું સહેલું છે, પૌષધ કરવો સહેલો છે, દીક્ષા પાળવી સહેલી છે, પરંતુ આ સર્જનોનાં લક્ષણ પામીને સુજન બનવાનું કામ કપરું છે. આપણે ઔચિત્યનું પાલન નહિ કરીએ તો આપણે મિથ્યાત્વમોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ બંધ કરનારા બનીએ તો તેમાં ના નહિ. મિથ્યાત્વનો ઉત્કૃષ્ટ બંધ ટાળવો હશે તો ઔચિત્યનું પાલન કરતાં શીખવું જ પડશે. ઔચિત્યના સેવનથી મિથ્યાત્વનો ઉત્કૃષ્ટ બંધ ટળે છે : એ પ્રમાણે જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે. બસમાં કે ગાડીમાં આપણે બેઠા હોઈએ અને સામે વયોવૃદ્ધ ઊભા હોય તો આપણે આપણી જગ્યા ખાલી કરીને આપણી જગ્યાએ તેને બેસાડવા તેનું નામ ઔચિત્ય. વડીલો બોલતા હોય, વાત કરતા હોય તો નાનાએ વચ્ચે બોલવું નહિ - તેનું નામ ઔચિત્ય. આપણે નાના હોઈએ અને આપણા કરતાં મોટા બેઠા હોય તો આપણે કશામાં માથું મારવું નહિ. આજે આટલો નિયમ લેવો છે કે ઘરના મોટા માણસોએ જમ્યા પહેલા જમવું નહિ અને મોટાની સામે મોટા કહે નહિ ત્યાં સુધી બેસવું નહિ. જેનામાં આ ઔચિત્યપાલનનો ગુણ નથી તે લોકોત્તર ધર્મ પામવા માટે યોગ્ય નથી. આપણી પાસે યોગ્યતા નથી - એમ બોલીને નહિ ચાલે. યોગ્યતા ન હોય તો કેળવી લેવી છે.
સૌજન્યનું આઠમું લક્ષણ એ છે કે કોઈ પણ માણસ આપણું અપ્રિય કરે, આપણને ન ગમે એવું બોલે ત્યારે ક્ષમાને ધારણ કરવી, અક્ષમાને ધારણ ન કરવી. આ લક્ષણ પામવાનું કામ કર્યું છે. આપણે બીજાને દુ:ખ ન આપીએ એ બને, પણ બીજા આપણને દુઃખ આપે - એ આપણાથી સહન થતું નથી. આપણે બધાની સાથે પ્રિય વચન બોલીએ, પણ બીજા આપણી સાથે અપ્રિય વચન બોલે ત્યારે આપણને એ ખમાતું નથી. આ સજનતાનું લક્ષણ નથી. આ છેલ્લું સૌજન્ય જો આપણી પાસે નહિ હોય તો આપણે
સાધુધર્મનું પાલન નહિ કરી શકીએ. ધર્મ કરવાની યોગ્યતા આ ક્ષમામાં સમાયેલી છે. જો બીજાનાં અપ્રિય વચન પણ આપણે સહન નહિ કરીએ તો કાલે ઊઠીને આપણે મરણાંત પરિષહ અને ઉપસર્ગો કેવી રીતે સહન કરીશું ? આપણને કોઈ પણ અપ્રિય બોલે તે આપણી ભૂલ વગર નથી બોલતા. આ ભવની ભૂલ ન હોય તોપણ ગયા ભવની ભૂલ વિના, આપણા પાપના ઉદય વિના, આપણને કોઈ અપ્રિય બોલતું નથી - એમ સમજીને આપણે ક્ષમા રાખવી છે. સાધુ માટે ક્ષમાશ્રમણ વિશેષણ આપ્યું છે. જે સહન કરે તે સાધુ નથી, જે ક્ષમાપૂર્વક સહન કરે તે સાધુ છે. જે દીનતાથી કે લાચારીથી સહન કરે તેને સાધુ ન કહેવાય. આપણી પ્રત્યે કોઈ ગમે તેટલાં આક્રોશભય વચનો બોલે તો આપણે અસહનશીલતા દાખવવી નથી, અક્ષમા નથી કરવી. અહીં ‘ગુસ્સો ન કરવો' - એવું ન કહેતાં ‘અક્ષમાને ન કરવી’ એમ કહ્યું છે - એની પાછળ પણ રહસ્ય છે. ઘણી વાર એવું બને કે આપણે બીજા આગળ સારા દેખાવા અથવા તો બીજાના તાપના કારણે ગુસ્સો ન કરીએ, પરંતુ એટલામાત્રથી ક્ષમાં રાખી ન કહેવાય. સામાની ભૂલને મનમાંથી માફ કરવી, મનમાંથી કાઢી નાંખવી તેને ક્ષમા કહેવાય. તાત્કાલિક ચૂપ રહીને પણ અવસરે બદલો વાળવો તેનું નામ અક્ષમા. સામાની હિતશિક્ષાને, અપ્રિય વચનને, ભૂલને મનમાં ભંડારી રાખીને અવસરે સાટું વાળવું - તેનું નામ અક્ષમાં. આપણને દુ:ખ આવે છે તે આપણા પાપથી જ આવે છે, બીજાની ભૂલથી નહિ : આટલું મગજમાં, હૈયામાં કોતરી રાખવું. દુઃાં પાપાત્ આવું હરિભદ્રસૂરિમહારાજ શાસ્ત્રવાર્તા સમુચ્ચયમાં જણાવે છે. સર્વ શાસ્ત્રકારો આમાં સમ્મત છે કે દુ:ખ પાપથી આવે છે અને તે પણ આપણા પાપથી આવે છે. કોણ દુ:ખ આપે છે એ નથી જોવું. કયું પાપ કર્યું છે - એનો વિચાર કરવો છે. આપણા પાપનો ઉદય છે માટે આપણને
| SR No. | 009157 |
| Book Title | Sindur Prakar Stava Vachna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | |
| Total Pages | 51 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |