Page Text
________________
હવે ત્રીજી ગાથામાં જ્ઞાન અને ચારિત્ર માટે સજઝાય ન કરતાં સમ્યક્ત્વ ઉપર સજઝાય કેમ કરી, આ સમ્યકત્વ ગુણનું મહત્ત્વ શું છે – તે સમજાવે છે. દાન વગેરે ક્રિયાઓ સમ્યકત્વ વગર મોક્ષનું સુખ આપવા માટે સમર્થ નથી. માટે સમ્યકત્વ સૌથી મોટો-મહાન ગુણ છે. અહીં એટલું યાદ રાખવું કે સમ્યક્ત્વ વગર દાનાદિક ક્રિયા થતી જ નથી એવું નથી, પરંતુ એ ક્રિયાઓ સમ્યકત્વ વગર મોક્ષસ્વરૂપ ફળ આપી શકતી નથી માટે આ ગુણ મહાન છે, મહત્ત્વનો છે. સમ્યક્ત્વ વગર ધર્મ ન થાય એવું નથી, પરંતુ સમ્યકત્વ વગર ધર્મનું ફળ પ્રાપ્ત નહિ જ થાય : એટલું નક્કી. સ0 જેટલા અંશે પરિણત જ્ઞાન તેટલા અંશે સમ્યક્ત્વ હોય ?
તમે ઊંધું કહો છો. જેટલા અંશે સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થયું હોય તેટલા અંશે પરિણત જ્ઞાન મળે. સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ યુગપદ્એકીસાથે થાય છે. શાસ્ત્રમાં જણાવ્યું છે કે ગાયનું ડાબું શિંગડું અને જમણું શિંગડું જેમ એકીસાથે આવે છે તેમ જ્ઞાન અને સમ્યક્ત્વ એકી સાથે પ્રાપ્ત થાય છે. આપણે તો એટલી વાત યાદ રાખવી છે કે સમ્યક્ત્વ વિનાનો ધર્મ હોઇ શકે છે ખરો, પણ તે મોક્ષે નથી પહોંચાડતો. જેટલા ધર્મ કરે તે બધા સમકિતી હોય એવું નહિ, પરંતુ સમકિતી ધર્મ વિનાનો ન હોય, મોક્ષનાં સાધનો સમ્યકત્વ વિના આ સંસારમાં ભટકાવનારાં બને છે. સમ્યગ્દર્શન હશે તો દ્રવ્યચારિત્ર વિના પણ મોક્ષ પ્રાપ્ત થશે. સમ્યકત્વનું માહાભ્ય ક્રિયા કરવા માટે નથી, ક્રિયાનું ફળ પામવા માટે છે. સમ્યકત્વ વિના ચારિત્ર નથી મળતું તેનો અર્થ એ છે કે કૃતિના અધ્યવસાય સ્વરૂપ ભાવચારિત્ર નથી મળતું. બાકી દ્રવ્યચારિત્ર તો અભવ્યોને તેમ જ અચરમાવર્ત કાળમાં રહેલા જીવોને અનેક વાર પ્રાપ્ત થાય છે. સમ્યક્ત્વ વિના ચારિત્રનું ફળ નથી મળતું – એવું હોવા છતાં સમકિત વિણ ચારિત્ર નહિ – આવું જે કહેવાયું છે તેનો અર્થ એટલો છે કે જેનું મોક્ષસ્વરૂપ ફળ ન મળે તે ચારિત્રાને ચારિત્ર ન કહેવાય. સમ્યક્ત્વ વિનાની દાનક્રિયા એ વસ્તુતઃ દાન નથી. કારણ કે આપવું તે દાનધર્મ નથી, આપવાનો અધ્યવસાય એ દાનધર્મ છે.
સ0 સમકિતીને ક્રિયાનો અધ્યવસાય હોય ?
સમકિતી પાસે કર્તવ્યતાનો અધ્યવસાય હોય, કૃતિનો અધ્યવસાય હોય જ એવો નિયમ નહિ. સમકિતી છટ્ટે જાય ત્યારે તેને કૃતિનો અધ્યવસાય હોય. કર્તવ્યતાનો અધ્યવસાય એટલે ‘આ કરવા જેવું છે? આવો અધ્યવસાય ચોથે હોય અને ‘આ કરવું છે” એવો કૃતિનો અધ્યવસાય છદ્દે ગુણઠાણે હોય. માત્ર ક્રિયાના કારણે મોક્ષ ન મળે, ક્રિયામાં કર્તવ્યતાના ભાનપૂર્વકનો કૃતિનો અધ્યવસાય ભળે ત્યારે જ મોક્ષ મળે. સ0 આપણને આપવાનું મન હોય પણ સામાનું પુણ્ય કામ ન કરતું
હોય તો દાનની પ્રવૃત્તિ ન પણ થાય ને ?
તમે સામાના પુણ્યપાપનો વિચાર કરશો તો કોઇ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરી નહિ શકો. સામા માણસનું પુણ્ય હશે તો તે બચશે – એમ વિચારીને જેમતેમ પ્રવૃત્તિ કરો તો હિંસાનું પાપ લાગે ને ? દાનની ક્રિયા આપણે ન કરતા હોઇએ તો તેમાં બીજાની ખામીને માનવાના બદલે આપણી પોતાની ખામી છે તે શોધવાની જરૂર છે. સામાની જરૂરિયાતનો વિચાર કરવા બેસે તે કૃપણ બન્યા વિના ન રહે. જો આપવાનું મન છે - અધ્યવસાય છે તો પ્રવૃત્તિ કેમ નથી કરતા તેનું કારણ પ્રામાણિકપણે વિચારો તો તમારો દોષ સમજાઇ જશે. સ0 અધ્યવસાય એ ચિત્તસ્વરૂપ છે ?
| ચિત્ત એટલે ક્ષયોપશમભાવનું મન અને અધ્યવસાય તેનું કાર્ય છે. ચિત્ત લબ્ધિરૂપ છે, અધ્યવસાય ઉપયોગરૂપ છે. ગાડી અને ચાલતી ગાડીમાં જેવો ફરક છે તેવો અહીં સમજવો. કર્તવ્યતાના અધ્યવસાય વિનાની ધર્મક્રિયા મોક્ષનું કારણ બનતી ન હોવાથી નકામી છે. આપણે સમ્યકત્વનો જે કારણે ઉપયોગ કરીએ છીએ અને શાસ્ત્રકારો તેનો જે ઉપયોગ જણાવે છે તે બે વચ્ચે ઘણું અંતર છે. આપણે મોટે ભાગે, સમ્યગ્દર્શન પામ્યા પછી પાપ કરવા છતાં તે નડે નહિ અને દેવલોકાદિનાં સુખો મળ્યા કરે - તે માટે સમ્યકત્વને ઉપયોગી માનીએ છીએ. જ્યારે શાસ્ત્ર કારો જણાવે છે કે આપણે જે ધર્મ કરીએ છીએ તે નકામો ન જાય તે માટે સમ્યત્વ ઉપયોગી છે.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય : ૬
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય : ૭
| SR No. | 009156 |
| Book Title | Samkitna Sadsath bolni Sazzaya Vachna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |