Page Text
________________
સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ પછી એ સમ્યક્ત્વ ટકતું હોય અને પોતાનું કાર્ય કરવા સમર્થ બનતું હોય તો આ ભાવનાઓના કારણે જ બને છે. વારંવાર સેવન કરવું તેને ભાવના કહેવાય - એવું આપણે માનીએ છીએ. પરંતુ શાસ્ત્રકાર કહે છે કે આપણા આત્માના પરિણામમાંથી જે ખસે નહિ તેને ભાવના કહેવાય. આ સંસારમાંથી આપણે ખસી ન શકીએ, પાપથી બચી ન શકીએ તોપણ તેવા વખતે આપણે પાપથી ભારે ન બનીએ તે માટે આપણે આત્માના ભાવને ટકાવી રાખવા છે. તે માટે આ છ ભાવનાઓનું પરિભાવન છે. કર્મના અનુબંધને તોડવા માટે આ ભાવનાઓ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. ભૂતકાળની ભૂલો નડે નહિ, તેના કરતાં પણ એ ભૂલો નવી ભૂલોની પરંપરાને સર્જે નહિ તે માટે પ્રયત્ન કરવો છે. આજે સહન કરવાની શક્તિ નથી એવું કહીએ છીએ પણ સહન કરવાની વૃત્તિ નથી : એવું કબૂલ કરતા નથી - આ માયા છે, અને એને માયા તરીકે સ્વીકારતા નથી એ અનંતાનુબંધીની માયા છે. અનંતાનુબંધીના કષાય જો ઉદયમાં આવે તો તે સ્વસજાતીયનો બંધ જ કરાવવાના. એ અટકાવવા માટે ભાવનાઓને લાવવી છે. એક વાર સહન કરવાની વૃત્તિ આવે તો જીવનભર જલસા છે. જો સહન ન કર્યું અને પ્રતિકાર કર્યો તો જિંદગીભર પ્રતિકાર કરતા જ રહેવાના. એના બદલે એક વાર સહન કરી લો તો બીજી વાર સહન કરવાનો વખત નહિ આવે. સ, વૃત્તિ, વેશ્યા, અધ્યવસાયમાં શું ફરક ?
વૃત્તિ એ મનનો પરિણામ છે. લેશ્યા અમલમાં મૂકવાની તૈયારી સ્વરૂપ છે અને અધ્યવસાય એ વૃત્તિને પ્રવૃત્તિમાં લાવવાના પરિણામ સ્વરૂપ છે. વૃત્તિ તો ત્રણે અવસ્થામાં રહેલી છે. પ્રવૃત્તિમાં પરિણામ પામે તે અધ્યવસાય છે. જયાં સુધી પ્રવૃત્તિમાં ન પરિણમે ત્યાં સુધી એ અધ્યવસાયને વિચાર સ્વરૂપ કહેવાય છે. આજે ઘણા કહે છે કે મનમાં ખરાબ વિચાર આવે છે - તેના કારણે ચીકણાં કર્મ બંધાય છે. આપણે એમને કહેવું પડે કે મનના વિચારો અમલમાં ન મૂકો, વચન અને કાયામાં ન લાવો તો છાસઠ ટકા પાપથી બચી જવાશે. મન ભલે ગમે તેટલું ખરાબ
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૧૧૮
હોય તોપણ તે ખરાબી વચનકાયામાં ન આવે તેની તકેદારી રાખીએ તો ઘણાં પાપથી બચાય. પછી માત્ર મનને પહોંચી વળશે. મનની ઉપેક્ષા કરવી, મનને પ્રવર્તાવવું નહિ એ જ મનને મારવાનો ઉપાય છે. ભાવ આવે, મન થાય પછી જ સારી પ્રવૃત્તિ કરવી આવો આગ્રહ એ કદાગ્રહ છે. વસ્તુ સારી છે તો ભાવ ન આવે તોપણ કર્યા વિના નથી રહેવું. આ ક્રિયાઓ એટલી સુંદર છે કે તે બહુમાનભાવથી કરી હોય તો તે ભાવનું કારણ બન્યા વિના ન રહે.
આ ભાવનાનો અધિકાર શરૂઆતમાં બતાવવાના બદલે અગિયારમો બતાવ્યો છે તેનું કારણ એ છે કે એક વાર ગુણોની પ્રાપ્તિ થઇ હોય તો તેને ટકાવવા માટે પુરુષાર્થ કરવાનું બને. ગુણ હોય જ નહિ તો શું ટકાવવું ? ગુણોની પ્રાપ્તિ થઇ હોય અને કિંમત સમજાઇ હોય તો એ ગુણો ટકાવવા માટે આ ભાવનાની જરૂર છે. જે વસ્તુ મળી છે તે અત્યંત કીમતી છે એવું ન સમજાય તો તે ટકવાની નહિ. આથી મળેલા ગુણોની મહત્તા આ ભાવનામાં ભાવવાની છે.
અહીં જણાવે છે કે ‘ભાવીજે રે સમકિત જેહથી રૂઅડું', રૂડું એટલે સુંદર, શોભાયમાન. જેના કારણે સમ્યકત્વ સુંદર બને, નિર્મળ બને, ક્ષાયિકભાવનું બને તેને ભાવના કહેવાય. આ ભાવનાઓ મનને પરગડું એટલે પ્રગટ કરીને ભાવવી છે. પ્રગટ એટલે પવિત્ર અથવા પ્રગટ એટલે છૂપું નહિ. અત્યાર સુધી આપણે આપણું મન અપ્રશસ્ત ભાવમાં પ્રગટ કર્યું છે, સારા કાર્યમાં મન અપ્રગટ જ હોય ને ? ખાતી વખતે સ્વાદ આવવો જ જોઇએ અને પ્રતિક્રમણમાં ભાવ ન આવે તો ચાલે ને ? આપણે સારા કાર્યમાં મનને કામે લગાડતા જ નથી. સંસારનાં કાર્યો તો મન સાથે કરીએ જ છીએ, હવે મોક્ષસાધક અનુષ્ઠાનો જો મન સાથે કરવાં હોય તો તે માટે મનને પ્રગટ કરવું પડશે. મનને પ્રગટ કરવા માટે આ છે ભાવનાઓ છે. તેમાં સૌથી પહેલી ભાવના એ છે કે સમ્યકત્વ એ વ્રતરૂપી વૃક્ષનું તાજુંસાજું મૂળ છે. તાજું એટલે લીલુંછમ, જે સુકાયું ન હોય, સડી ગયેલું ન હોય તે મૂળિયું તાજું કહેવાય. સાજું એટલે જે મજબૂતાઇથી જમીનમાં
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય : ૧૧૯
| SR No. | 009156 |
| Book Title | Samkitna Sadsath bolni Sazzaya Vachna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |