Page Text
________________
આથી જ ઉપશમ અને સંવેગ પછી ‘નિર્વેદ’ બતાવ્યો છે. ઉપશમભાવ વાસ્તવિક કોટિનો ત્યારે બને કે જ્યારે તે સંવેગ-મોક્ષાભિલાષ-પૂર્વકનો હોય અને આ સંવેગ પણ ત્યારે જ પ્રગટે કે જ્યારે નિર્વેદ પ્રગટે, નિર્વેદની વ્યાખ્યા કરતી વખતે શાસ્ત્રકારોએ ઘણી ઊંચી અપેક્ષા રાખી છે. અહીં જણાવ્યું છે કે “નારકચારકસમ ભવ – ઊભગ્યો, તારક જાણીને ધર્મ'. નરકના જીવો જે રીતે નરકમાંથી નીકળવા માટે મહેનત કરે તે રીતે ભવમાંથી નીકળવા મહેનત કરવી તે નિર્વેદ. નરક તો માની લઇએ કે જોઈ નથી, પણ જેલ તો જોઇ છે ને ? તેથી નારક પછી “ચારક' લખ્યું છે. જેમ જેલમાં રહેલો માણસ જેલમાંથી નીકળવા માટે રાતદિવસ મહેનત કરે તેમ સંસારમાંથી નીકળવા રાતદિવસ મહેનત કરે – તેની પાસે નિર્વેદ છે : એમ સમજવું. પહેલા ગુણઠાણે ચોથે જવાની ઇચ્છા અને પુરુષાર્થ હોવા છતાં જવાતું ન હોય તેમ જ ચોથેથી કે પાંચમેથી છદ્દે-સાતમે જવાની ઇચ્છા અને પુરુષાર્થ હોવા છતાં જો આગળ જવાતું ન હોય તો તે આ કર્મની જેલ છે. ગુણઠાણામાં આગળ ન વધવા દેતી હોય તો તે આ કર્મની દીવાલ છે. આવા વખતે ત્યાંથી નીકળવા માટેનો જે પરિણામ છે તે નિર્વેદ છે. આ સંસારમાંથી નીકળવાનું જેને મન થાય અને તે માટે ધર્મને તારક માનીને તે ધર્મને પામવા સંસારમાંથી નીકળવાને માટે જે મથતો હોય તેની પાસે આ નિર્વેદ નામનું લક્ષણ છે. ચારિત્રધર્મ સંસારથી તારે છે; આ સંસારમાં સુખી કરે છે - એવું નથી ; એમ સમજીને ધર્મ કરે એ ધર્મ લેખે લાગે છે. તમને રાતદિવસ સાધુસાધ્વીને જોઇને એમની ઇર્ષા નથી આવતી કે આ લોકો કેટલા સુખી છે ? આટલાં વરસોથી ધર્મ કરો છો પણ સાધુસાધ્વીને જોઇને કાંઇ થતું નથી ? સ0 શત્રુંજય જઇ આવ્યા એટલે ભવ્યત્વની છાપ પડી ગઇ !
ભવ્યત્વની છાપ લીધા પછી એનો ઉપયોગ ન કરીએ તો પાછી એની એ જ દશા સર્જાવાની. ભવ્ય જીવો મોક્ષે જવાના એ વાત સાચી પણ ભવ્ય જીવો અનંતકાળ સંસારમાં રખડે ત્યારે નરકાદિ ગતિમાં જાય છે. જ્યાં ઓછામાં ઓછો દસ હજાર વરસનો કાળ અત્યંત દુ:ખમાં પસાર કરવો
પડે છે. તમારે ભવ્યત્વની છાપ પાડવા માટે પાલીતાણા જવાની જરૂર નથી. બત્રીશીમાં કહ્યું છે કે હું ભવ્ય છું કે અભવ્ય ?’ એવી શંકા પડે તે પણ ભવ્ય છે : એક વાર નક્કી કરો કે સંસારથી ભાગવું છે કે નહિ. જેને સંસારથી ભાગી છૂટવું હોય તેનો મોક્ષનો અભિલાષ વાસ્તવિક છે. શ્રી અધ્યાત્મસારમાં કહ્યું છે કે સંસારને દુ:ખમય માનીને સંસારનો ત્યાગ નથી કરવાનો; સંસાર નિર્ગુણ છે, અસાર છે – એમ માનીને નીકળવું તે નિર્વેદ છે. શરીર સારું બનાવવા દીક્ષા નથી લેવી, શરીર અનિત્ય છે માટે દીક્ષા લેવી છે. નિર્વેદ લાવવા માટે સંસારની નિર્ગુણતાનું પરિભાવન કરવાની જરૂર છે. અધ્યાત્મસાર, શાંતસુધારસ, ઉપમિતિભવપ્રપંચા, પ્રશમરતિ વગેરે ગ્રંથનું અધ્યયન કરવાથી સંસારની નિર્ગુણતાનું ભાન થાય છે. નહિ તો છેવટે ગુરુભગવંત કહે છે માટે સંસારને અસાર માની છોડી દેવો છે. - આપણા પરિણામ નિર્ધ્વસ ન બને તો ભવિષ્યમાં સાધુપણું સહેલાઇથી પ્રાપ્ત કરી શકાય. બીજાના દુઃખને જોઇને પૂજારી છૂટે - એનું નામ અનુકંપા. પહેલાં સામી વ્યક્તિ ધ્રૂજે છે, એને જોઇને આપણને ધ્રુજારી છૂટે માટે એને અનુકંપા કહેવાય છે. મનુ એટલે પશ્ચા. પાછળથી જે ક્રિયા થાય તે જણાવવા માટે મનુ ઉપસર્ગ વપરાય છે. જેમ વાદ એટલે બોલવું અને અનુવાદ એટલે જે બોલ્યા હોય તેનું અનુકરણ કરવું. એવી રીતે કંપના પછી જે કંપ થાય તેને અનુકંપા કહેવાય. આ અનુકંપા એ સમ્યક્ત્વનું ચોથું લક્ષણ છે. આ અનુકંપા ભક્તિપાત્રની નથી કરવાની. જે ભક્તિપાત્ર હોય તેના માટે જો શાસ્ત્રમાં ‘અનુકંપા' શબ્દ વાપર્યો હોય તો તે “અનુકંપા’ શબ્દ ભક્તિવાચક છે – એમ સમજી લેવું. જેમ કે ‘ગારિયાધુપાઈ Tછી મનુવંપિગો મામા’ આચાર્ય-ભગવંતની અનુકંપા-ભક્તિ કરવાથી સમસ્ત ગચ્છની અનુકંપા-ભક્તિ થઇ જાય છે.” જયારે અહીં ‘અનુકંપા’ શબ્દ દયાવાચક છે. સામાના દુ:ખને જોઇને આપણા પરિણામ નિર્ધ્વસ ન બને તે માટે તે દુ:ખને દૂર કરવાની ભાવના તેને અનુકંપા કહેવાય. કોઇનું દુઃખ જોઇને આપણને દુઃખ થાય તે અનુકંપા છે. આ અનુકંપા બે પ્રકારની છે. દ્રવ્યાનુકંપા અને ભાવાનુકંપા.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાયા ૯૬
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય . ૯૭
| SR No. | 009156 |
| Book Title | Samkitna Sadsath bolni Sazzaya Vachna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |