Page Text
________________
પણ ધાતુનો, માટીનો, લાકડાનો, કોઇ પણ આકારનો, જગતમાં ક્યાંય પણ હોય, કોઇ પણ કામમાં આવતો હોય, ‘ઘડા' સિવાયના બીજી કોઇ પણ ઘડાના પર્યાયશબ્દથી બોલાવાતો હોય, નાનો કે મોટો હોય; ઘડો, ઘડી કે ઘરડું એવી કોઇ પણ જાતિથી બોલાવાતો હોય, એક કે અનેક હોય, તેની ગમે તે અવસ્થા હોય એટલે કે ફૂટેલો કે ભાંગેલો હોય; સમસ્ત જગતના ત્રણેય કાળના સમગ્ર ઘડાઓ અથવા કોઈ પણ એક અમુક ઘડો હોય; તે પોતાનું કામ કરતો હોય કે ન કરતો હોય, પોતાની માલિકીનો હોય કે બીજાની માલિકીનો હોય, ઉપચરિત હોય કે અનુપચરિત હોય, દ્રવ્યરૂપ કે પર્યાયરૂપ હોય, તિરોહિત હોય કે આવિર્ભત હોય : માત્ર ઘડો પદાર્થ જ્યાં અને જે રીતે સંભવે તે સઘળાનો વ્યવહાર આ નય કરે છે અને તે દરેક ઠેકાણે ‘ઘડા' શબ્દનો વ્યવહાર કરી શકે છે. સંગ્રહનય : ઉપર જણાવ્યા મુજબના જુદા જુદા અનેક પ્રકારના ઘડાઓની વિશેષતાઓને ખાસ ધ્યાનમાં લીધા વિના માત્ર તે સર્વનો ઘડા અને તેના પર્યાયશબ્દોથી સંગ્રહ કરી લેતો હોય છે. સંગ્રહ;
વ્યક્તિ તરફ ધ્યાન ન આપતા સમૂહ અને તેની એકતા તરફ મુખ્યપણે ખ્યાલ આપે છે. વ્યવહારનયઃ ઉપર જણાવેલા ઘડાના પ્રત્યેક પ્રકારને અને તેની પ્રત્યેક વ્યક્તિને અલગ અલગ રીતે વ્યવહારના કામમાં લે છે, જેથી કરીને ‘વિસ્તૃત લોકવ્યવહારમાં જુદા જુદા અને જુદા જુદા પ્રકારના ઘડાનો ઉપયોગ કેવી રીતે શક્ય બને’ - તે તરફ આ નયનું લક્ષ્ય હોય છે. નૈગમનયનો સમાવેશ બીજા-ત્રીજા નયમાં થઇ શકવાની શંકા થશે. પરંતુ તે શંકા બરાબર નથી. સંગ્રહનય સર્વનો જ્યારે સંગ્રહ અને વ્યવહારનય જ્યારે દરેકનો વ્યક્તિગત વ્યવહાર નક્કી કરે છે ત્યારે નૈગમય એ ભેદ પાડતો જ નથી. તેથી કોઇવાર તે સામાન્ય શબ્દથી વિશેષ પદાર્થનો વ્યવહાર કરે છે. વિશેષ શબ્દથી સામાન્ય પદાર્થનો પણ વ્યવહાર કરે છે. તેની સામે કોઇ પણ પ્રકારનો સામાન્ય કે વિશેષનો ભેદ ભાસતો નથી.
4 અંશો શાસ્ત્રોના જ ૯૨ )
(૪). ઋજુસૂત્રનય : આ નય ઉપર જણાવેલા ઘડાનો જે કોઇ પ્રકાર
વર્તમાનકાળે જે હોય તે રીતે તેને સ્વીકારે છે. નાના ઘડાને નૈગમનય તો ઘડાની જાતિની અપેક્ષાએ ઘડો પણ કહી નાંખશે. પરંતુ ઋ જુસૂત્રનય તો ઘડી કહેશે. કારણ કે તેનું વર્તમાનસ્વરૂપ ઘડીના પ્રકારનું છે. ઉપરના ત્રણેય નયો ત્રણેય કાળની અવસ્થાઓને ધ્યાનમાં લે છે. ત્યારે ઋજુસૂત્રનય માત્ર વર્તમાન અવસ્થાને ધ્યાનમાં લે છે. એક વખતનો મિત્ર વેવાઈ થાય અને પાછળથી શત્રુ થાય તો વ્યવહારનય દરેક વખતે તેને ત્રણમાંથી ગમે તે રીતે ઓળખશે અને વ્યવહાર કરશે. પરંતુ ઋજુસૂત્રનય તો જે વખતે જે અવસ્થા હશે તેને જ મુખ્ય ગણશે. વેવાઈ વખતે મિત્ર કે શત્રુ માનશે નહીં. શત્રુ વખતે તેને
વેવાઇ કે મિત્ર ખાસ કરીને માનશે નહીં. (૫) શબ્દનય : ‘ઘડા’ શબ્દના જેટલા પર્યાયશબ્દો હશે તથા લિંગભેદ,
સંખ્યાભેદ, વચનભેદ અને કારકભેદ હોવા છતાં ઘડાનું વર્તમાનકાળ જે સ્વરૂપ હશે તેને “ઘડા' તરીકે માનશે. ભૂત-ભવિષ્યના, નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ઉપચરિત વગેરેને ઘડા માનશે નહીં. ઘડો, ઘડી, ઘડકડું, કળશ, કુંભ, કુંભી, એક, બે કે ઘણા એમ જુદી જુદી અવસ્થામાં હોય તે સર્વને ઘડા શબ્દથી બોલાવી શકે છે અને વચન, કાળ, કા૨ક, જાતિ વગેરેના જુદા જુદાપણાની અપેક્ષાએ દરેક ઘડા જુદા જુદા માનશે. ઘડો અને ઘડા જુદા સમજશે. “ઘડાનું અને ઘડામાં’ એ બંનેયનો અર્થ જુદો સમજશે. સમભિરૂઢનય : આ નય ઉપરના નયે સ્વીકારેલા ઘડા શબ્દના ઘટનરૂપ વાચ્યાર્થીને જ સ્વીકારશે. કુંભ-કળશના વાચ્યાર્થને જુદો માનશે. ઘડવાથી થતી ઘટનક્રિયાથી થયેલાને “ઘડો’ કહેશેકલશ' પોતાનું કલન કરવા માટે તત્પર રહેવાની ક્રિયાથી થયેલાને ‘કલશ’ કહેશે અને પાણી વગેરેને પોતાનામાં કંચન કરવાની - સમાવવાની
ક્રિયાને લક્ષીને થયેલા પદાર્થને “કુંભ” કહેશે. (૭) એવંભૂતનય : ઉપરનો નય ઘટ, ઘટી, ઘટકડું, કલશ, કુંભ વગેરે
શબ્દોના જુદા જુદા અર્થો સ્વીકારે છે. પરંતુ પોતપોતાનું કામ તે કરતા હોય કે ન યે કરતા હોય તોપણ તેઓને પોતપોતાના જુદા
વ અંશો શાસ્ત્રોના ૯૩ »
| SR No. | 009150 |
| Book Title | Ansho Shastrona |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarguptasuri, Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |