Page Text
________________
(૪) માધ્યશ્મભાવના નિવારણ ન કરી શકાય તેવા દોષો તરફ ઉપેક્ષા
રાખવી તે.
૮૨. બાર પ્રકારનો તપ (છ બાહ્ય અને છ અત્યંતર) : (૧) અનશન : ઉપવાસ, આયંબિલ, એકાસણું કરવું તે. (૨) ઊણોદરી : પોતાની ભૂખ કરતાં ૨-૫-૭ કોળિયા ઓછું ખાવું તે
દ્રવ્ય-ઊણોદરી, ભાવથી-જિનવચનની ભાવનાથી ક્રોધાદિનો પ્રતિદિન ત્યાગ કરવો તે. આ બંને પ્રકારનો ઊણોદરીતપ સત્ત્વસાધ્ય છે. વૃત્તિસંક્ષેપ : ખાવાની ચીજોનું અભિગ્રહપૂર્વક નિયમન કરવું તે. આમાં ઇચ્છાનિરોધ કરવાનો છે. રસત્યાગ: (વિગઇત્યાગ) છ વિગઈમાંથી યથાશક્તિ પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક
ત્યાગ કરવો. આનાથી બ્રહ્મચર્ય સહેલાઇથી પાળી શકાય છે. (૫) કાયક્લેશ : શાસ્ત્રવિધિ મુજબ લોચ કરાવવો. શરીરસેવાનો ત્યાગ
કરવો. કાયકષ્ટકારી વીરાસનાદિ આસનો કરવાં વગેરે. (૬) સંલીનતા : (૧) ઇન્દ્રિયસલીનતા : સારાનરસા વિષયોમાં રાગદ્વેષ
ન કરવો. (૨) કષાયસલીનતા : ઉદયમાં આવેલ કષાયોને નિષ્ફળ કરવા. (દા.ત. આંખ લાલ ન કરવી, જીભને કાબૂમાં રાખવી) કષાયો સત્તામાં પડ્યા છે તેને જગાડવા નહીં. (૩) યોગસંલીનતા : અશુભ મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિ રોકી શુભમાં પ્રવૃત્તિ કરવી તે. (૪) વિવિક્તસંલીનતા : સ્ત્રી, પશુ, નપુંસક આદિથી રહિત સ્થાનમાં રહેવું તે. ઉપરના છ પ્રકારના તપને બાહ્ય એવા દેહને
તપાવતો હોવાથી ‘બાહ્યતપ’ કહેવાય છે. જ છ અત્યંતર તપ :
પ્રાયશ્ચિત્તતપ: મૂળ ગુણ (પાંચ મહાવ્રતો અને પાંચ અણુવ્રતો) ઉત્તર ગુણ(પિંડવિશુદ્ધિ - શિક્ષવતો વિગેરે)માં લાગેલા અતિચાર- દોષોને ગીતાર્થ ગુરુ મહારાજ પાસે સરળ હૃદયે પ્રગટ કરી તેનું જે પ્રાયશ્ચિત્ત આપે તે કરવું. વિનયતપ: આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, રત્નાધિક, જ્ઞાની, તપસ્વી વગેરેનો વિનય કરવો. દા.ત. તેઓ આવે ત્યારે ઊભા થવું, બેસવા આસન
અંશો શાસ્ત્રોના ૦ ૪૨ )
આપવું, બહારથી આવે ત્યારે સામે લેવા જવું, બહાર જતા હોય ત્યારે મૂકવા જવું, સામે બેસવું નહીં, તેમની ઇચ્છા મુજબ વર્તવું તે. વૈયાવચ્ચતપઃ ધર્મના, સંયમના આરાધકની અન્નાદિકથી ભક્તિ કરવી તે. દા.ત. ગોચરીપાણી લાવી આપવાં, પડિલેહણ કરવું. આસન, સંથારો પાથરી આપવો, માગું પરઠવવું, કાપ કાઢવો, ઉપધિ ઉપાડવી,
હાથ-પગ દબાવવા, આજ્ઞાપાલન આદિ ભક્તિ-બહુમાન કરવું. (૪) સ્વાધ્યાયતપ : ગુરુ મહારાજની આજ્ઞા મુજબ અને કાળવેળાના
ત્યાગપૂર્વક સતુ શાસ્ત્રોનું અધ્યયન ભણવું, ભણાવવું, અર્થચિંતન, અનુપ્રેક્ષા આદિ કરવું તે. ધ્યાનતપ : ચિત્તને અંતર્મુહૂર્ત કાળ સુધી એક વસ્તુમાં એકાગ્ર કરવું તે. ધ્યાનના ચાર પ્રકાર છે– (૧) આર્તધ્યાન, (૨) રૌદ્રધ્યાન, (૩) ધર્મધ્યાન, (૪) શુક્લધ્યાન. (૧) આર્તધ્યાન : દુ:ખના નિમિત્તે થાય તે. (૨) રૌદ્રધ્યાન : પ્રાણીવધાદિકમાં ક્રૂર ચિત્તની પરિણતિ તે. (૩) ધર્મધ્યાન : બાર ભાવના આદિના ચિંતનથી અને જિનાજ્ઞાની
ભાવનાથી શુભ પરિણતિની કેળવણી. ધર્મધ્યાનના ચાર પ્રકાર છે. (૧) જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞાનો વારંવાર વિચાર કરવો. (૨) કષાયની પરવશતાથી થતા નુકસાનનો વિચાર કરવો. (૩) પાપપુણ્યના ઉદયનો વિચાર કરવો. (૪) જગતના
સ્વરૂપનો વિચાર કરવો. (૪) શુક્લધ્યાન: કર્મનિર્જરાના પ્રધાન કારણભૂત આત્મસ્વરૂપનો
શુદ્ધતમ રીતે - સૂક્ષ્મ રીતે વિચાર કરવો તે.
ઉપરનાં ચાર ધ્યાનમાંથી પ્રથમનાં બે તિર્યંચગતિ અને નરકગતિ આપનારાં છે અને છેલ્લાં બે સગતિ આપનારાં છે. ધર્મધ્યાન અને
શુક્લધ્યાન એ બે તપ છે જ્યારે આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન એ તપ નથી. (૬). કાયોત્સર્ગતપ: જિનમુદ્રાએ ઊભા રહી કાયાની સ્થિરતા, વાણીથી
મૌન અને મનથી ધ્યાન ધરી કાઉસ્સગ્ગના ઓગણીસ દોષોનો ત્યાગ કરી કાઉસ્સગ કરવો તે. આ છ પ્રકારનો અત્યંતર તપ કહેવાય છે અને તે મોક્ષપ્રાપ્તિનો અંતરંગ હેતુ છે.
વ
અંશો શાસ્ત્રોના ૧ ૪૩ છે
| SR No. | 009150 |
| Book Title | Ansho Shastrona |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarguptasuri, Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |