________________
૧૧૫
આદમીનો હાથ પહોંચે ત્યાં સુધી તો પાંદડા ઉગતા નહોતા. ઉપર ફેલાતી ઘટાઓમાં પાંદડાં પુષ્કળ હતાં, ભરચક નહીં. ફૂલો ખાસ ન આવતા. પાંદડાનો રંગ લીમડા જેવો ઘાટો લીલો નહિ. સૌન્દર્ય કે લાલિત્યમાં આ વૃક્ષને કોઈ માન મળે નહિ. આ વૃક્ષ વનરાજનો વિસામો નહોતું. હરણાઓની ગોદ બનવાનું ભાગ્ય આ વૃક્ષને નહોતું મળ્યું. પોપટ બેસીને ફળો ઠોલી ખાય તેવું દૃશ્ય આ વૃક્ષ પર સંભવિત ન હોતું. આ વૃક્ષની ડાળે પંખીઓ બેસતા અને કિલ્લોલ કરતા તે એક શોભાનું કારણ ખરું. ગુલાબના છોડ કે કદંબતરુ જેવી મોહકતા આ વૃક્ષની પાસે ના મળે. અને છતાં આ વૃક્ષમાં એક તીવ્ર આકર્ષકતા હતી. આ વૃક્ષની છાયામાં અજબનો ખુમાર મળતો. ભયાનક જંગલ વચ્ચે બેસેલું આ વૃક્ષ નિર્ભયતા આપતું. આ વૃક્ષની છાયામાં ડર લાગે જ નહીં. આ વૃક્ષમાં કશુંક અતીન્દ્રિય તત્ત્વ વર્તાતું. આ વૃક્ષનો દેખાવ સામાન્ય ભલે રહ્યો. આ વૃક્ષનું સાન્નિધ્ય અસામાન્ય હદે આહ્લાદ આપતું. આ વૃક્ષની સુગંધને ઢાંકી દે એવા કેટલાય વૃક્ષોની લાંબી હારમાળા પહાડ પર પથરાયેલી હતી. આ વૃક્ષે પોતાનો અળગો અવાજ છેક અયોધ્યા સુધી પહોંચાડ્યો હતો. ન કાગળ લખ્યો, ન કાસદ મોકલ્યો. કેવળ સુવાસ પાઠવી ને જવાબ અઢળક આવ્યો. આ વૃક્ષ માટે સાક્ષાત્ પ્રભુ આવ્યા. શેત્રુંજાના પહાડ પર જન્મ લેવાનું સદ્ભાગ્ય બધાય વૃક્ષોનું એકસરખું હતું. આ વૃક્ષ તો પહાડનો નવો જન્મ ઘડવા બેઠું હતું. આમ આ પહાડ અજાણ્યો હતો. અયોધ્યાનો રાજાધિરાજ આ પહાડની તળેટીએ આવ્યો. એની નજર આ વૃક્ષની દિશામાં હતી. વનરાજી વિસ્તરેલી હતી. ગુફા ઘણી હતી. ખીણમાં પથ્થરોના ગંજાવર ખાંચા ઓછા નહોતા. ઝરણા પાસે આદમકદની બખોલ મળી શકે તેમ હતી. વૃક્ષોની વાત કરીએ તો એક સે બઢકર એક વૃક્ષો હતાં.
અયોધ્યાથી આવેલા મહાન જોગીંદર તો સીધા શિખર તરફ ચાલી પડ્યા. ચાલો તો પગરવ પડઘા પાડે તેવી શાંતિ વચ્ચે જોગંદરે આ વૃક્ષને ખોળી કાઢ્યું. ત્યાં આવીને ધ્યાનમાં ઊભા રહ્યા. વરસોથી આ જ ઘટનાની પ્રતીક્ષા હતી વૃક્ષને. આ વૃક્ષનું નામ છે રાયણવૃક્ષ. સ્તવનોમાં ગવાયું છે તેમ - રાયણવૃક્ષ સમોસર્યા સ્વામી પૂર્વ નવાણું વાર. પ્રભુની ઉપસ્થિતિને પ્રભુની સ્પર્શના ગણીએ તો રાયણવૃક્ષને નવી પવિત્રતા મળી. રાયણવૃક્ષતળે પ્રભુ ૬૯,૮૫,૪૪ 000000000 વાર પધાર્યા. ધ્યાનમુદ્રા અને દેશના બંનેનો લાભ રાયણવૃક્ષને
૧૧૬
મળ્યો. પ્રભુની શક્તિનું અમૃતસિંચન રાયણવૃક્ષના ખોળાએ સતત ઝીલ્યું. આજે આ રાયણવૃક્ષનાં તળિયે માર્બલની ફરસ છે. રાયણનાં પાન જમીન પર પડે અને હવાથી સરકે તો એનો ખખડધજ અવાજ થાય છે. માટી પર ઉગેલા ઘાસની સૌગાત રાયણે ગુમાવી છે. રાયણની ચોમેર માનવનિર્મિત વાસ્તુ છે. લીલી વાડીનો સથવારો રાયણ કને નથી. રાયણનાં નામે જ પ્રભુની આખી સૃષ્ટિ વસી છે અહીં. રાયણ એકલું હોવા છતાં તેને આ ગિરિરાજની સૌથી મોટી શક્તિ હોવાનું માન મળ્યું છે. શત્રુંજય માહાત્મ્ય લખે છે : ‘સુરાષ્ટ્રદેશ સર્વ દેશોમાં ઉત્તમ છે. શત્રુંજયગિરિ સુરાષ્ટ્રદેશમાં ઉત્તમ છે. રાયણવૃક્ષ શત્રુંજયગિરિમાં ઉત્તમ છે.’
આજે શત્રુંજયગિરિની ટોચ પર રહેલાં શ્રી આદિનાથપ્રભુનાં જિનાલયને તીર્થની મૂળભૂમિ સમજે છે સૌ. આ જિનાલય અત્યંત પૂજનીય અને આદરણીય છે તેની ના નહીં. આ જિનાલય શાશ્વત નથી. રાયણવૃક્ષ શાશ્વત છે. શત્રુંજય
માહાત્મ્ય લખે છે : અનંતા તીર્થંકરો અને કેવળજ્ઞાનીઓ આવ્યા અને આવે છે અને આવશે તે સૌ રાયણવૃક્ષની નીચે જ સમોસર્યા છે અને સમોસરશે. આ વૃક્ષ તીર્થથી પણ ઉત્તમ છે. આ રાયણવૃક્ષનું મૂળનામ રાજાદની છે. દેવાધિદેવ શ્રી આદિનાથ ભગવાનના ભવ્ય પ્રાસાદની પાછળના ભાગમાં રાયણવૃક્ષ છે. રાયણવૃક્ષની પ્રદક્ષિણા આપવામાં જગ્યાની સંકડાશ પડે છે. રાયણવૃક્ષની પાછળ ભમતીના ભાગનો ખૂણો પડે છે. ભમતી વળીને રાયણવૃક્ષને અડોઅડ હોય તેટલી નજીકથી પસાર થાય છે. આ ભમતીનું બાંધકામ જ ના હોય તો ? તો ખબર પડે કે રાયણવૃક્ષની જગ્યા શું છે. દેરાસર કે ભમતી કોઈ જ વાસ્તુનિર્મિતિ ના હોય તો રાયણવૃક્ષની પાછળ થોડે દૂરથી જ ઢાળ આવે. આગળ જોઈએ તો રામપોળથી છેક રતનપોળ સુધીનું ચઢાણ અથવા રતનપોળથી રામપોળ સુધીનો ઢાળ. આમ રાયણવૃક્ષની જગ્યા પર્વતનાં શિખરે છે. અનંત તીર્થંકરોની છાયા એક જ હતી આ રાયણવૃક્ષ. એ તમામ તીર્થંકરોની દેશનાની પર્ષદા પર છાંયડો હતો રાયણવૃક્ષનો. યુગલિકોનાં કલ્પવૃક્ષો પડતે કાળે કરમાયા. રાયણવૃક્ષ તો કદી ના કરમાયું. આ રાયણવૃક્ષનો મહિમા છે. રાયણવૃક્ષના પાંદડાં આપમેળે ખર્યા હોય તે જીવની જેમ જાળવવા જોઈએ, એમ માહાત્મ્ય કહે છે. આ રાયણવૃક્ષને સોનારૂપામોતીથી પૂજો તો સ્વપ્રમાં પણ શુભાશુભ ફળનાં સંકેતો આપે છે, એમ માહાત્મ્ય કહે છે. આ રાયણવૃક્ષની પૂજાથી ભૂત-પ્રેત-પિશાચના વળગાડ ઉતરી