________________
૧૦૬
- ૧૮000 દિવસનાં પ0 વરસ થયાં. સામે મૂકીએ સાડાત્રણ કરોડ શ્લોક. ઍવરેજ રોજના ૧૯૪૪ શ્લોક થાય. દરકલાકે ૮૧ શ્લોક. દરમિનિટે એકથી વધુ શ્લોક. ૫૦ વરસ અને દર મિનિટનો એક શ્લોક, આ જુગલબંદી ખતરનાક છે. ધંધુકાએ આ જુગલબંદીને જનમ દીધો છે. ધંધુકાની હવામાં ઉખનન કરવું છે. જે લાખો શ્લોકો અતીતમાં દટાઈ ગયા છે. તે શોધી કાઢવા છે. એક જરા સરખો અંદેશો પણ આવે તે જગ્યાએ મચી પડવું છે. દ્વાદશાંગીનાં બારમાં અંગનો વિચ્છેદ થયો છે. એ ફરી ના મળે. હેમાચાર્યભગવાનની રચનાઓ ઉચ્છેદ પામી છે, તેવું શાસ્ત્રવચન નથી. શોધીએ. મહેનત કરીએ. જરૂર મળે. પછી ધંધુકા પણ લોથલની જેમ જગતભરમાં ચમકી ઉઠે.
કાર્તક વદ પાંચમ : ધંધુકા
૧૦૫ વરસાદનાં ધોધમાર વાતાવરણમાં લોથલ આવ્યા. ચારેકોર પાણીની રેલછેલ. ગામઠી ભાઈઓને હાથેથી ઠીકરું બતાવી પૂછ્યું : આવું કાંઈ મળે છે ? જમીનમાંથી નીકળે છે ? ગામડિયા લોકો કહે : પેલા ટેકરા પરથી બહુ નીકળે છે. રાવ ત્યાં પહોંચ્યા. વરસાદમાં ધોવાણ પામેલી જમીનમાં પ્રાચીન ભીંતો જેવા પાળા હતા. ઝટપટ હાથેથી માટીમાંની ઈટ ઉપાડી જોઈ. કહ્યું : આ હડપ્પા કલ્ચરના અવશેષો છે. કેન્દ્રસરકારને ફાઈલો ભરાય તેટલો રિપોર્ટ અપાયો. ખોદ કામ ચાલ્યું. તેમાં ઘણી વસ્તુઓ મળી. નોંધપાત્ર વસ્તુ હતી મોતીના દાણા. બિલોરીકાચ લગાવીએ તો જ દેખાય તેવા ઝીણા. તેમાં કાણાં પાડેલાં હતાં - માળામાં પરોવવા માટે. એ મોતીઓ કાળી માટીમાં અલગ દેખાય તે માટે રીતસરની આંખો ખેંચાયેલી રાખીને તાકવું પડતું. આવું તો ઘણું નીકળ્યું. ઈ. સ. ૧૯૫૫થી ઈ. સ. ૧૯૬૨ સુધી કામ ચાલ્યું. ભાલપંથકનું સામાન્ય ગામડું ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ બની ગયું. ૪૮૦૦ વરસ જૂની સંસ્કૃતિનું ધારાધર લોથલ. ઈરાન, બહેરીન, ઈરાક સાથે વેપાર કરતું લોથલબંદર. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૭૦)માં મહાપૂરમાં નાશ. ઉત્નનન પામીને ટેકરામાંથી બહાર નીકળી આવેલો ઇતિહાસ. લાલ ઇંટોનો મજબૂત ટીંબો. જૂના અવશેષો મળે છે તેના આધારે, જે ના મળ્યું હોય તેનું અનુમાન થાય છે. આપણને સાડાત્રણ કરોડ બ્લોક પ્રમાણે ગ્રંથસાહિત્ય આપી જનારા કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમાચાર્યો અવતાર ધારણ કરીને ધંધુકાને પાવન કરેલું. તે ગામની દિશામાં પગ માંડતા આ સાડા ત્રણ કરોડની એવરેજ શોધવાનું મન થાય છે. સળંગ ૫૦ વરસ જો સર્જન ચાલ્યું હોય, સતત, તો પચીસ વરસે પોણાબે કરોડ થાય. ૧ પોઇન્ટ ૭૫. લગભગ બારવરસે ૮૭ લાખ. છ વરસે ૪૩ લાખથી વધુ. ત્રણ વરસે ૨૧ લાખથી વધુ. દર વરસે સાત લાખથી વધુ. છ મહિને સાડા ત્રણ લાખ લગભગ. દર મહિને ૫૦,૦૦થી વધુ. દર પંદર દિવસે ૨૫,૦OO. અઠવાડિયે ૧૨,૦OO. સાડાત્રણ દિવસે છ હજાર. લગભગ રોજના બે હજાર આશરે. બાર કલાકે ૧OOO. છ કલાકે પOO. ત્રણ કલાકે ૨૫૦. દોઢ કલાકે ૧૨૫. પોણા કલાકે લગભગ ૬૨. પંદર મિનિટમાં ૨૦થી વધુ. સાડા સાત મિનિટમાં ૧૦ લગભગ. સવા ત્રણ મિનિટમાં અઢી. પીસ્તાલીસ સેકન્ડમાં સેવા શ્લોક. આ અડસટ્ટે લખેલું છે. ફરી વાંચું છું. સંખ્યા ફેર થાય તેમ છે.
ધંધુકાને હાઈવે કલ્ચર આભડી ગયું છે. ભાગોળ જડતી નથી. કૂવો હોય, તળાવ હોય, કાચો રસ્તો આઘે સુધી જતો હોય ને પાદરે વડલો ઝબૂભતો હોય તો ત્યાં જઈને ઊભા રહેવું હતું. નાનકડા કલૈયા કુંવરની પગલીઓ રેતમાં ભૂંસાઈ નહીં હોય તેવો વિશ્વાસ હતો. વળાવવા આવેલી માં પાહિનીદેવીની સજળ આંખોમાં ટપકતો આનંદ આસ્વાદવો હતો. ભોળો અને રૂપાળો ચાંગદેવ છૂટા પડતા પહેલા ગૂંચવાયો હશે : માતાને પગે લાગ્યા વિના જુદા ન પડાય, મહારાજ સાહેબની હાજરીમાં માતાને વંદન શી રીતે થાય ? મહારાજ સાહેબે રસ્તો કાઢ્યો હશે કોઈ. હવે માં મૂંઝાઈ હશે ; દીકરાનાં માથે હાથ મૂકાય ? ગુરુમહારાજની હાજરીમાં માતાએ દીકરાને વહાલથી ઊંચકી લીધો હોય. વાળ પસવારતા હિતશિક્ષા આપી હશે. અલબત્ત, મહારાજ સાહેબથી થોડે દૂર. પછી એને હળવેથી નીચે મૂક્યો હશે. મા રડી હશે ? ખબર નથી. ચાંગદેવ નહીં જ રડ્યો હોય. આ આખરી મિલન પછી ચાંગદેવ ચાલી નીકળ્યો હશે, જનનીથી અને જન્મભૂમિથી દૂર.
એણે ગુરુમહારાજની અપરંપાર કૃપા હાંસિલ કરી. ઉદયન મહેતાની ઊંચે તાકવાની તાકાત પર ગુરુમહારાજને વિશ્વાસ. ખંભાતમાં રોષથી ધમધમતા પિતાજી આવ્યા. પ્રેમના હથિયાર સામે હારીને પાછા ગયા. પછીનો ઇતિહાસ