________________
प्रथमो भाग: [ परि० १ - का० ३]
मुख्यम् । ततो वैयधिकरण्यव्यवहारस्तु गौणस्तत्र संवेदनस्य प्रतिभासनमिति, पटस्य प्रतिभासनमित्यत्र तस्य मुख्यत्वप्रसिद्धेः कथञ्चिद् भेदमन्तरेण सामानाधिकरण्यानुपपत्तेश्च । तत एव कथञ्चिद् भेदसिद्धिः । शुक्लः पट इत्यत्र सर्वथा शुक्लपटयोरैक्ये हि न समानाधिकरणता पटः पट इति यथा । नापि सर्वथा भेदे, हिमवन्मकराकरवत् । तथान्यापोहस्य प्रतिभासमानस्य प्रतिभाससमानाधिकरणत्वेऽपि प्रतिभासाद् भेदव्यवस्थितेस्तद्विषयः शब्दः कथं विधिविषय एव समवतिष्ठते ? तथाभ्युपगमे च कथमन्यपरिहारेण क्वचित्प्रवर्त्तकः शब्दो यतो विधिविषयः स्याद् ? इति सूक्तम्, विधेः प्रमाणत्वे तस्यैव प्रमेयत्वकल्पनायामन्यापोहानुप्रवेशोऽन्यथान्यत्प्रमेयं वाच्यमिति ।
३९
(२) प्रमेयरूपो विधिरिति कल्पनायामपि प्रमाणमन्यद्वाच्यमिति तस्यैवोभयस्वभावत्वविरोधात्, कल्पनावशाद्विधेः प्रमेयप्रमाणरूपत्वेऽन्यापोहवादानुषङ्गस्याविशेषात् ।
(३) प्रमाणप्रमेयरूपो विधिरिति कल्पनाप्यनेन निरस्ता ।
(४) तदनुभयरूपो विधिरिति कल्पनायां तु खरशृङ्गादिवदवस्तुतापत्तिः, प्रमाणप्रमेयस्वभावरहितस्य विधेः स्वभावान्तरेण व्यवस्थानायोगात् । प्रमात्रादेरपि प्रमेयत्वोपपत्तेः, अन्यथा तत्र प्रमाणवृत्तेरभावात् सर्वथा वस्तुत्वहानिः ।
(५) शब्दव्यापाररूपो विधिरिति चेत्, सा शब्दभावनैव ।
(६) पुरुषव्यापारः स इति चेत्, सा अर्थभावना स्यात् । (७) एतेनोभयव्यापाररूपो विधिरिति प्रत्याख्यातम् ।
(८) तदनुभयव्यापाररूपस्तु विधिर्विषयस्वभावश्चेत्, तस्य वाक्यकालेऽसन्निधानान्निरालम्बनशब्दवादप्रवेशः । फलस्वभावश्चेत्, स एव दोषः, तस्यापि
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
कर्मतयैव स्वाप्निकपदार्थवन्मिथ्यात्वेन प्रतिभासमात्रस्यैव सत्यत्वसिद्धेः, न हि मिथ्याऽहिः सुप्रसिद्धोऽपि सत्यरज्जुरूपाधिष्ठानं बाधत इति । दृश्यप्रतिभासोऽपि च यावदविद्यमेव, यदा च विधिवदधीतवेदान्तस्यासम्भावनाविपरीत भावनाख्यचित्तदोषरहितस्याध्यारोपापवादन्यायेनाचार्योपदेशसमनन्तरमेव तत्त्वमस्यादिवाक्यजन्याऽहं शुद्धं ब्रह्मास्मीत्यखण्डाकारा
