Page Text
________________
प्रथमो भागः [ परि०१-का. २] पुनरनुमानात्प्रतिपित्सते, तत्प्रतिबद्धधूमादिसाक्षात्करणात्प्रतिपत्तिविशेषघटनात् पुनस्तमेव प्रत्यक्षतो बुभुत्सते, तत्करणसम्बन्धात्तद्विशेषप्रतिभाससिद्धेः । न चैवमागममात्रगम्ये साध्ये साधने च तत्प्रतिपत्तिविशेषोऽस्तीति किमकारणमत्र प्रमाणसंप्लवोऽभ्युपगम्यते ? प्रत्यक्षनिश्चितेऽग्नौ धूमे च तदभ्युपगमप्रसङ्गात् । सर्वथा
- अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम् प्रवृत्तिरनेकप्रमाणस्य । प्रत्यक्षनिश्चितेऽग्नाविति । प्राचीनप्रणयानुरोधिप्रसङ्गमात्रमेतत् । प्रत्यक्षनिश्चितेऽग्नौ 'धूमेऽपि च पर्वते वक़्यनुमित्सायां तदनुमितेरप्यभ्युपगमात् शब्दादवगतस्य च वह्नः पर्वते तत्प्रतिबद्धधूमसाक्षात्कारादनुमितेस्त्वयापि स्वीकारात् सिद्धिमात्रस्य प्रतिबन्धकत्वानिष्टेः, यत्करणकं हेतुज्ञानं तत्करणसाध्यनिश्चयत्वेनानुमितिप्रतिबन्धकत्वेऽप्रमाणिकमहागौरवप्रसङ्गात्, सिद्धिप्रतिबन्धकतायां सिसाधयिषाया उत्तेजकत्वमात्रस्यैव युक्तत्वात् । अत एव सिसाधयिषातदभावाभ्यां 'शतशः प्रत्यक्षपरिकलितमप्यर्थमनुमिमीषन्त्यनुमानरसिकाः । न हि करिणि दृष्टे चीत्कारेण तमनुमिमितेऽनुमातार' [ ] इति वाचस्पतिवचनयोरविरोधमुपपादयन्ति नैयायिकाः ।।
॥ पक्षतावादः ॥ Tवदन्ति च सिसाधयिषाविरहविशिष्टसिद्ध्यभावं पक्षताया लक्षणम् । न हि सिसाधयिषामात्रं पक्षता, विनापि सिसाधयिषां घनगजितेन मेघानुमानात्, नापि साध्यसन्देहो, विनापि सन्देहं घनगजितेन मेघानुमानादिति यथोक्तं युक्तम् । यत्र सिद्धिर्नास्ति तत्र सिसाधयिषायां सत्यामसत्यामपि, यत्र च सिसाधयिषास्ति तत्र सिद्धौ सत्यामसत्यामपि पक्षतायाः, यत्र च सिद्धिरस्ति सिसाधयिषा च नास्ति तत्र पक्षताभावस्येत्थमुपपत्तेः । यद्यपि सिसाधयिषासिद्धिपरामर्शानां नैककाले सम्भवो, योग्यविभुविशेषगुणानां यौगपद्यनिषेधात्, परामर्शानन्तरं सिद्धौ ततः सिसाधयिषायां च सिसाधयिषाकाले परामर्शनाशादेव नानमितिः, सिद्धिपरामर्शसिसाधयिषाणां क्रमेण भावे च सिसाधयिषाकाले सिद्धिनाशात्प्रतिबन्धकाभावादेवानुमितिरिति सिसाधयिषाविरहविशिष्टत्वं सिद्धेविशेषणं न युज्यते तथापि यत्र परामर्शः सिद्धिश्चोभयं युगपदेव वह्निव्याप्यधूमवान् पर्वतो वह्निमाँश्चेति ततः सिसाधयिषा ततोऽनुमितिस्तत्र पक्षतासम्पत्तये तद्विशेषणावश्यकत्वमिति ।
वयं तु ब्रूमः-तदाकारानुमितौ तदाकारानुमानोपयोगस्यैव साध्यसन्देहसिसाधयिषाकालानुगतस्य हेतुत्वं । तदाकारत्वं चानुमानोपयोगे तदाकारानुमितिजनकतावच्छेदको जातिविशेषः, पटजनकतावच्छेदक इव तन्तौ । अत एव पटाकारपरिणततन्तुत्वेन पटोपादानत्वं न तु तन्तुत्वमात्रेणेति स्फुटीभविष्यत्युपरिष्टात् । इत्थं चोक्तोपयोगहेतुतयैवानतिप्रसङ्गे
१. धूमे च इति अष्टसहस्रीसम्मतः पाठः ।
| SR No. | 009089 |
| Book Title | Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vairagyarativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 1 MB |