________________
દશવૈકાલિકમૂલસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
સૂત્ર - ૫
જે બુદ્ધ પુરુષ મધુકર ભ્રમર સમાન અનિશ્રિત છે, તેઓ વિવિધ (અભિગ્રહણોથી યુક્ત થઈને) પિંડમાં રત અને દાંત છે. તેને (તે ગુણોને કારણે) સાધુ કહે છે - તેમ હું કહું છું.
વિવેચન - ૫ -
90
બુદ્ધ - તત્ત્વને જાણનાર. અનિશ્રિત - કુળ આદિમાં અપ્રતિબદ્ધ. • નિયુક્તિ - ૧૨૬ - વિવેચન
અસંયત - ક્યાંય પણ અનિવૃત્ત, ભમરા સાથે સાધુ તુલ્ય જ હોય તો તે અસંજ્ઞી જાણવા. આ ઉપમાથી સાધુ અસંયત જાણવા. આવી શંકા કરનારને આચાર્ય કહે છે - આ અયુક્ત છે. કેમકે સૂત્રોક્ત વિશેષણનો તિરસ્કાર છે. તેથી ‘બુદ્ધ’ના ગ્રહણથી અસંજ્ઞીનો વિચ્છેદ છે. અનિશ્રિતના ગ્રહણથી અસંયતત્વનો વિચ્છેદ થશે.
નિર્યુક્તિકાર કહે છે -
• નિયુક્તિ - ૧૨૭ -
‘મધુકર સમાન’ એ ઉપમા પૂર્વોક્ત દેશલક્ષણ જાણવી. જેમ - ચંદ્રમુખી કન્યા. અહીં “અનિયતવૃત્તિ નિમિત્ત'' રૂપ તુલના છે. તે અહિંસા પાલન માટે છે. તે આગળ કહેશે
-
• નિયુક્તિ
૧૨૮, ૧૨૯ વિવેચન
જેમ વૃક્ષોનો સમૂહ સ્વભાવથી જ પુષ્પફલન સ્વભાવવાળો છે. તેમ નગર આદિના લોકો સ્વયં જ રાંધવા - રંધાવવાના સ્વભાવવાળા હોય છે. મુનિઓ ભ્રમર જેવા છે. વિશેષ એ કે - સ્વામી આદિથી જે અદત્ત છે, તે લેતા નથી. તે જ કહે છે ઃ- ફૂલ સ્વભાવથી ખીલેલ છે, તેના રસને ભમરાઓ પીએ છે તે પણ ફૂલને પીડા ન પહોંચાડીને. તે જ પ્રકારે ગૃહસ્થે પોતાના માટે કરેલ અર્થાત્ ઉદ્ગમાદિ દોષ રહિત ઓદનાદિની સુવિહિત શ્રમણો ગવેષણા કરે છે. તેનો ઉપસંહાર કરતા કહે છે -
.
• નિયુક્તિ - ૧૩૦
ઉપસંહાર એટલે ઉપનય, જેમ ભમરો, બીજાને બીડા કર્યા વિના જીવે છે, તેમ સાધુઓ પણ એટલા અંશે તેવા જ છે. પણ જે તે બંનેમાં ભેદ છે, તે સૂત્રકાર કહે છે
નાણા પિંડરયા દંતા - અનેક પ્રકારના અભિગ્રહ વિશેષથી પ્રત્યેક ઘેર અલ્પ અલ્પ ગ્રહણ કરીને, આહાર પિંડને લેતા તે નાનાપિણ્ડ. અથવા અંતપ્રાંત આદિ, તેમાં રત ઉદ્વેગ રહિત, દાંત - ઇંદ્રિય દમનથી. આ બંનેનું સ્વરૂપ પૂર્વે તાપમાં પ્રતિપાદિત કરેલ છે. છતાં દાંતનો વિશેષ અર્થ, તે - ઇર્યા આદિથી સમિત. તે કહે છે -
• નિયુક્તિ ૧૩૧, ૧૩૨ -
જેમ અહીં જ આ અધ્યયનમાં ભ્રમર માફક એષણા સમિતિમાં યત્ન કરે, તેમ ઇર્યાદિમાં પણ તથા સર્વ સાધુ આચારમાં વર્તે. ત્રસ અને સ્થાવર જીવોના હિતમાં પારમાર્થિક સાધુઓ યત્ન કરે. બીજા આ ગાથાના છેલ્લા બે પદને નિગમનમાં વ્યાખ્યા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
