Page Text
________________
અધ્યo ૯ ભૂમિકા
૧૯૯ (૩) ચારિત્ર વિનય - પૂર્વે બાંધેલા આઠ પ્રકારના કર્મોના સંઘાતને ખાલી કરે છે, સાધુ ક્રિયામાં યત્નવાળો હોવાથી નવા કર્મો બાંધે નહીં. એ રીતે ચારિત્રથી વિનય, ચારિત્ર વડે વિનીતકમ થવાથી ચાસ્ત્રિ વિનય છે.
(૪) તપો વિનય - તપ વડે અજ્ઞાનને દૂર કરે છે, આત્માને સ્વર્ગ કે મોક્ષ તરફ લઈ જાય છે, તેનાથી તપો વિનીત થાય તે તપો વિનય છે.
(૫) ઉપચાર વિનય - તે સંક્ષેપથી બે ભેદે છે- પ્રતિરૂપ યોગ-યોજન વિનય અને અનાશાતના વિનય. વિસ્તારથી કહે છે - “પ્રતિરૂપ' એટલે ઉચિત વિનય ત્રણ ભેદે છે - કાયાથી, વચનથી, મનથી. અનુક્રમે તે આઠ, ચાર ભેદે છે. કાયાકાદિ અષ્ટવિધિની પ્રરૂપણા હવે કરે છે.
કાયિક - ઉભા થવું, પ્રગ્નાદિમાં અંજલિ જોડવી, આસન આપવું, પીઠનાદિ લાવવા, અભિયોગ- ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન કરવું, કૃતિકર્મ- વંદન, શુશ્રુષા - વિધિવત સ્થાને રહીને સેવવા તે, આવતાની સામે જવું. જતા હોય ત્યારે પાછળ જવું. એ આઠ ભેદે કાય વિનય છે. વાચિક - હિતકારી બોલવું, જે પરિણામે સુંદર હોય. મિત - થોડા અક્ષરથી બોલવું, અનિષ્ફર - કઠોર નહીં તેવી વાણી બોલવી. વિચારીને બોલવું તે વાચિક વિનય છે. માનસિક – અકુશળ મનનો નિરોધ, આર્ત ધ્યાનનો પ્રતિષેધ. ધર્મધ્યાનાદિ પ્રવૃત્તિથી કુશળ મનની ઉદીરણા કરવી.
પ્રતિપત્તિ રૂપ વિનય શા માટે ? કોનો ? • નિર્યુક્તિ - ૩૪ થી ૩ર૭ : વિવેચન -
પ્રતિરૂપ એટલે ઉચિત વિનય. તે- તે વસ્તુની અપેક્ષાથી પ્રાયઃ આત્માથી જૂદો અને મુખ્ય અનુવૃત્તિ રૂપે જાણવો. આ બાહુલ્યથી છદ્મસ્થાનો જાણવો. અપ્રતિરૂપ વિનય - અપર અનુવૃત્તિરૂપ છે, તે કેવલીને જ હોય. કેમકે તેઓને તે જ પ્રકારે કર્મો દૂર થાય છે. ઇત્યાદિ - ૪- ઉપસંહાર કહ્યો. તેના પ્રભેદ બાવન છે, એવું તીર્થકરો કહે છે. હવે અનાશાતના વિનય કહે છે -
તીર્થકર, સિદ્ધ, કુલ, ગણ, સંઘ, ક્રિયા, ધર્મ, જ્ઞાન, જ્ઞાની, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સ્થવિર અને ગણિ સંબંધી તેર પદો છે. તેમાં વિશેષ આ પ્રમાણે - કુલ - નાગેન્દ્ર આદિ, ગણે - કોટિક આદિ, ક્રિયા - અતિવાદ રૂપ, ઘર્મ - મૃતધર્માદિ, જ્ઞાન - મતિ આદિ, જ્ઞાન - જ્ઞાનવાળા, સ્થવિર - સીદાતા હોય તેને સ્થિર કરવા, ગણિત - ગણ ના અધિપતિ. આ તેર પદોની અનાશાતના આદિથી ચાર વડે ગુણતાં બાવન થાય છે. (૧) તીર્થકર આદિની અનાશાતના એટલે સર્વથા હીલણા ન કરવી. (૨) તેમના ઉચિત ઉપચાર રૂપ તે ભક્તિ. (૩) તેમના જ અંતરભાવના પ્રતિબંધ રૂપ છે. (૪) વર્ણ સંવલના - તીર્થકર આદિના જ સભૂત ગુણોનું કીર્તન. આ પ્રકારે તીર્થકરાદિ તેર ને ચાર વડે ગુણતા અનાશાતનાદિ ભેદે બાવન ભેદ થાય.
હવે સમાધિ કહે છે. નામ, સ્થાપનાને છોડીને દ્રવ્યાદિ સમાધિ -
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 009027 |
| Book Title | Agam Satik Part 36 Dashvaikalik Sutra Gujarati Anuwad 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Shrutnidhi Ahmedabad |
| Publication Year | |
| Total Pages | 242 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_dashvaikalik |
| File Size | 5 MB |