Agam Satik Part 32 Aavashyak Sutra Gujarati Anuwad 2

SR No.: 009023
Original Sutra Author: N/A
Author: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
Total Pages: 112
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 1 MB

Page 89

અધ્ય-૧, નમસ્કાર નિ - ૮૯૧
વૈવિધ્ય કહે છે – છ પદી, નવ પદી. = શબ્દથી પાંચ પદી. તેમાં છ પદો આ રીતે છે – શું? વગેરે. તેમાં આધ દ્વાર અવયવાર્થ કહે છે –
• નિર્યુક્તિ-૮૯૨ :
નમસ્કાર શું છે? નમસ્કાર પરિણત જીવ નમસ્કાર છે. પૂર્વપતિ તો તે ઘણાં જીવોને છે. પ્રતિષમાન આપેક્ષાથી એક જીવને કે અનેક જીવોને પણ છે. • વિવેચન-૮૯૨ :
f શબ્દ સર્વનામ નપુંસક નિર્દેશ છે. બધાં લિંગ સાથે યોગ અનુસાર સંબદ્ધ થાય છે. જેમકે ધિ સામાયિ? જો નમા:. તેમાં અજીવ આદિનો નિરાસ કરવા કહે છે – જીવ છે, અજીવ નથી. - ૪ - ૪ - ૪ - સર્વ અસ્તિકાયમય સ્કંધ, તેનો દેશ તે જીવ. તે એકદેશત્વથી સ્કંધ ન થાય. અનેક સ્કંધની આપત્તિ થાય, અસ્કંધ પણ ન થાય કેમકે સ્કંધના અભાવનો પ્રસંગ થાય. વસ્તુ વિશેષત્વથી અનભિલાષ્ટ ન થાય. તેથી નોસ્કંધ અર્થાત્ ધૈદ્દેશ છે. સ્કંધ દેશ વિશેષાર્થનો ધોતક નો શબ્દ છે.
એ પ્રમાણે નોગ્રામ પણ પણ કહેવું. વિશેષ એ કે – ગ્રામ - ચૌદ ભૂતગ્રામનો સમુદાય. એકેન્દ્રિય સૂક્ષ્મ અને બાદર, સંજ્ઞી-અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય. તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય એ પર્યાપ્તા - અપર્યાપ્તા ભેદથી ચૌદ ગ્રામ થાય. પ્રસંગે આટલું કહ્યું, હવે ચાલુવાતને કહે છે –
સામાન્યથી અશુદ્ધ નયોના મતે જીવ. તેનું જ્ઞાન અને લબ્ધિયુક્ત કે યોગ્ય નમસ્કાર છે. શબ્દાદિ શુદ્ધ નયમતને આશ્રીને તત્પરિણત જીવ વર્તે છે. તે જ નમસ્કાર પરિણામ પરિણત જ નમસ્કાર છે, અપરિણત નહીં. એકત્વ અને અનેકત્વની વિચારણામાં નૈગમના સંગ્રહ, વ્યવહાર અંતર્ગતત્વથી સંગ્રહાદિ વડે જ વિચાર છે. તેમાં સંગ્રહનો નમસ્કાર જાતિ માત્રની અપેક્ષાપણાથી એક નમસ્કાર છે. વ્યવહારનો વ્યવહાર પરત્વથી ઘણાં નમસ્કાર છે. ઈત્યાદિ - ૪ - ૪ - f દ્વાર કહ્યું.
હવે વક્ષ્ય એ દ્વાર. અહીં પૂર્વ પર્તિપન્ન અને પ્રતિપધમાન અંગીકરણથી અભીષ્ટ અર્થ નિરૂપણાર્થે કહે છે – પૂર્વપતિપન્ન જ જો અધિકાર કરાય તો તો વ્યવહારનય મતને આશ્રીને જીવોના અર્થાત્ જીવ સ્વામિક છ પ્રતિપધમાનને આશ્રીને જીવના કે જીવોના કહ્યા. ભાવાર્થ નયોથી કહેવો
-
૧૫૯
જેથી નમસ્કાર અને નમસ્કર્તા બંનેને આધીન નમસ્કાર કરણ છે. તેમાં ટૈગમ અને વ્યવહારના મતે નમસ્કાર્યનો નમસ્કાર, ન કરવો. જો કે નમસ્કાર ક્રિયા નિષ્પાદક કર્તા છે તો પણ તેને નહીં કેમકે સ્વયં અનુપયુષ્યમાનત્વથી છે - યતિભિક્ષાવત્. તેથી કહે છે – ભિક્ષા નિષ્પાદકને ન આપવી, પણ ભિક્ષુને ભિક્ષા આપવી તે પ્રસિદ્ધ છે. અહીં સંબંધવિશેષ અપેક્ષાવશ પ્રાપ્ત આઠ ભંગો થાય છે. તે આ પ્રમાણે –
(૧) જીવના, (૨) અજીવના, (૩) જીવોના, (૪) અજીવોના, (૫) જીવના અને અજીવના (૬) જીવના અને અજીવોના, (૩) જીવોના અને અજીવના, (૮) જીવોના અને અજીવોના. અહીં તેના ઉદાહરણો કહે છે – (૧) જીવના તે જિનના જ અને અજીવના તે જિનેન્દ્રપ્રતિમાના. (૨) જીવોના તે યતિઓના, અજીવોના એટલે પ્રતિમાઓના. ઈત્યાદિ વૃત્તિમાં જણાવ્યા મુજબ જાણવા. * X » X -
આવશ્યક-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ/૨
સંગ્રહ મતે નમ: સામાન્ય માત્ર છે અને તેના સ્વામી માત્ર વસ્તુનો જીવ 'નમ' એ તુલ્યાધિકરણ છે, કેમકે તેનો અભેદ પરમાર્થાત્વથી છે. કોઈ તો શુદ્ધતર - પૂયજીવપૂજક જીવ સંબંધથી જીવનો જ નમસ્કાર એ એક ભંગ છે. ઋજુસૂત્ર મતે નમસ્કારનો જ્ઞાનક્રિયા શબ્દ રૂપત્વથી તેના કર્તાનો અનર્થાન્તરપણાથી કર્તૃસ્વામીક જ છે. શબ્દાદિનો પણ આ જ પ્રમાણે છે. ઈત્યાદિ - - x - x - 'સ્વ' દ્વાર કહ્યું, હવે જૈન દ્વારની નિરૂપણા - કયા સાધન વડે નમસ્કાર સધાય છે? તેની આ ગાયા છે
• નિયુક્તિ-૮૯૩
:
જ્ઞાનાવરણીય અને દર્શનમોહના. ક્ષસોપશમથી નમસ્કાર પ્રાપ્ત થાય છે. જીવમાં, અજીવમાં ઈત્યાદિ આઠ ભંગોમાં સર્વત્ર હોય છે.
૧૬૦
-
• વિવેચન-૮૯૩ :
‘જ્ઞાનાવરણીય' એમ સામાન્ય શબ્દ છતાં મતિ અને શ્રુતજ્ઞાન આવરણીય ગ્રહણ કરાય છે. કેમકે તે મતિ અને શ્રુતજ્ઞાન અંતર્ગતત્વથી છે, તથા સમ્યગ્દર્શનના સાહચર્યથી જ્ઞાનના અને દર્શન મોહનીયના ક્ષયોપશમથી સધાય છે. - x - તેના આવરણ બે પ્રકારના સ્પર્ધકો હોય છે - સર્વોપઘાતી અને દેશોપઘાતી. તેમાં બધાં સર્વઘાતિમાં અને ઉદ્ઘાતિતોમાં દેશોપઘાતિના પ્રતિસમયે વિશુદ્ધિ અપેક્ષાએ અનંત ભાગોથી ક્ષયને પામીને વિમુક્ત થતા ક્રમથી પહેલો અક્ષર પામે છે. એ પ્રમાણે એક એક વર્ણ પ્રાપ્તિથી સમસ્ત નમસ્કાર [નવકાર પામે છે.
હવે સ્મિન્ દ્વાર - શેમાં? અહીં અધિકરણ છે, અધિકરણ એટલે આધાર. તે ચાર ભેદે છે, તે આ પ્રમાણે – વ્યાપક, ઔપશ્લેષિક, સામીપ્ટક, વૈષયિક. તેમાં (૧) વ્યાપક - તલમાં તેલ, (૨) ઔપશ્લેષિક-સાદડી ઉપર બેસો, (૩) સામીપ્ટક - ગંગા કિનારે ઘોષ, (૪) વૈષયિક - રૂપમાં ચક્ષુ તેમાં પહેલા ભેદ અત્યંતર ચે, બાકીના બાહ્ય છે. તેમાં વૈગમ અને વ્યવહાર બંને બાહ્યને ઈચ્છે છે, તેમના મતના અનુવાદી સાક્ષાત્ આ ગાથા ખંડમાં કહે છે – જીવ અજીવ - x - તત્ત્વતઃ જીવઅજીવ આદિ આઠ ભંગોમાં થાય છે સર્વત્ર એ પ્રમાણે ભાવના કરવી. નમસ્કાર જ જીવના ગુણત્વથી જીવ છે. તે જ્યારે ગજેન્દ્ર આદિમાં હોય ત્યારે જીવ છે, જ્યારે સાદડી આદિમાં હોય ત્યારે અજીવ છે, જ્યારે ઉભયાત્મક હોય ત્યારે જીવાજીવ છે. એ પ્રમાણે એક્વાન, બહુવચનના ભેદથી આઠ ભંગો પૂર્વોક્ત જ યોજવા.
[શંકા] પૂજ્ય નમસ્કારના એ પ્રમાણે વૈગમ અને વ્યવહારનય છે, તે જ કેમ આધાર ન થાય ? કે જેથી પૃથક્ ઈચ્છે છે. [સમાધાન અવશ્ય સ્વથી કે સ્વઆત્મમાં થાય જ તેમ નહીં, અન્યત્ર પણ હોય. જેમકે દેવદત્તના ધાન્ય ક્ષેત્ર. તુ શબ્દથી શેષ નયનો આક્ષેપ કર્યો. સંક્ષેપથી દર્શાવે છે
-
તેમાં સંગ્રહ અભેદ પરમાર્થત્વથી કોઈક વસ્તુ માત્રમાં ઈચ્છે છે કોઈક તેના ધર્મત્વથી જીવ કહે છે. ઋજુસૂત્ર જીવત્વથી જીવ જ માને છે.
[શંકા] ઋજુસૂત્ર અન્ય આધાર પણ ઈચ્છે છે જ “આકાશમાં વસતિ' એ વચનથી [સમાધાન] તે દ્રવ્ય વિવક્ષાથી છે, ગુણ વિવક્ષાથી નહીં. શબ્દ આદિ