Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

SR No.: 009003
Original Sutra Author: N/A
Author: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
Total Pages: 112
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 1 MB

Page 106

૧૯/-/૩/૭૬૧
મિથ્યાદર્શનશલ્ય રહેલા છે? ગૌતમ ! પ્રાણાતિપાત યાવત્ મિથ્યાદર્શનશામાં રહેલા હોય છે. તે જીવો બીજા જીવોની હિંસાદિ કરે છે, તેઓને પણ આજીવ અમારી હિંસાદિ કરનાર છે, તેવું ભેદ જ્ઞાન હોતું નથી.
ભગવન્ ! તે જીવો ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? શું તેઓ નૈરયિકોથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? એ પ્રમાણે જેમ વ્યુત્ક્રાંતિ પદમાં પૃથ્વીકાયિકનો ઉત્પાદ કહ્યો, તેમ અહીં કહેવો.
ભગવન્ ! તે જીવોની કેટલી કાળ સ્થિતિ છે ? ગૌતમ ! જઘન્યા અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટી બાવીશ હજાર વર્ષ.
ભગવન્ ! તે જીવોને કેટલા સમુદ્ધાતો છે ? ગૌતમ ! ત્રણ, તે આ છે વેદના, કષાય, મારણાંતિક સમુદ્ઘાત. ભગવન્ ! તે જીવો મારણાંતિક સમુદ્ઘાતથી સમવહત થઈ મરે કે અસમવહત થઈને મરે ? ગૌતમ ! સમવહત થઈને પણ મરે, અસમતહત થઈને પણ મરે.
૧૯૭
ભગવન્ ! તે જીવો અનંતર ઉદ્ધર્તીને ક્યાં જાય છે ? ક્યાં ઉત્પન્ન થાય છે ? વ્યુત્ક્રાંતિ પદ મુજબ ઉદ્ધર્તના કહેવી,
ભગવન્! શું યાવત્ ચાર-પાંચ કાયિક ભેગા થઈને એક સાધારણ શરીર બાંધે છે ? બાંધીને પછી આહાર કરે છે ? જે પૃથ્વીકાયિકના આલાવા છે, તે જ અહીં કહેવા યાવત્ ઉદ્વર્તે છે. વિશેષ એ કે – સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટથી ૩૦૦૦ વર્ષ કહેવી. બાકી બધું પૂર્વવત્.
ભગવન્ ! શું યાવત્ ચાર-પાંચ તેઉકાયિક ? પૂર્વવત્ વિશેષ એ કે – ઉત્પાદ, સ્થિતિ, ઉદ્ધતના પવણા મુજબ, બાકી પૂર્વવત્ કહેવું.
વાયુકાયિકને એ પ્રમાણે જ જાણવા. સમુદ્દાત ચાર કહેવા. ભગવન્ ! કદાચ યાવત્ ચાર-પાંચ વનસ્પતિકાયિક પૃચ્છા, ગૌતમ ! તે
અર્થ સમર્થ નથી. અનંતા વનસ્પતિકાયિક એકઠા થઈ સાધારણ શરીર બાંધે છે. બાંધીને ત્યારપછી આહાર કરે છે, પરિણમાવે છે. બાકી બધું તેઉકાયિકવત્ કહેવું યાવત્ ઉદ્ધર્તે છે. વિશેષ આ કે – આહાર નિયમા છ દિશાથી, સ્થિતિ જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટથી પણ અંતર્મુહૂર્ત. બાકી પૂર્વવત્
• વિવેચન-૭૬૧ :
આ દ્વાર ગાથા ક્યાંક દેખાય છે સ્યાત્, વેશ્યા, દૃષ્ટિ, જ્ઞાન, યોગ, ઉપયોગ, કિમાહાર, પ્રાણાતિપાત, ઉત્પાદ, સ્થિતિ, સમુદ્ઘાત, ઉદ્ઘર્તના, આનો અર્થ વનસ્પતિદંડકાંત ઉદ્દેશકાર્થથી જાણવો.
તેમાં ‘સ્યાત્’ દ્વારમાં - સ્યાત્ એટલે થાય અથવા પ્રાયઃ પૃથ્વીકાયિક પ્રત્યેકશરીર બાંધે એ સિદ્ધ થયું. પણ શિવ - સ્યાત્ એટલે કદાચિત્ ‘ચાવત્ ચાર-પાંચ પૃથ્વીકાય, અહીં યાવત્ શબ્દથી બે કે ત્રણ અને ઉપલક્ષણત્વથી વધારે પૃથ્વીકાયિક જીવો. પ્રશ્નો - એકભૂત, સંયુજ્ય. સામાન્ય શરીર બાંધે. તેના યોગ્ય પુદ્ગલ ગ્રહણ કરીને. આત્યંતિ - વિશેષ આહાર અપેક્ષાથી સામાન્ય આહારના અવિશિષ્ટ શરીર બંધન
-
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪
-
સમયે. અથવા આહાર કરીને પરિણમાવેલા પુદ્ગલ વડે શરીરના પૂર્વબંધની અપેક્ષાએ વિશેષથી બંધ કરે, એમ અર્થ કહેવો. - - આ અર્થ સમર્થ નથી કેમકે પૃથ્વીકાયિકો પ્રત્યેકાહારી, પ્રત્યેક પરિણામી છે, તેથી પ્રત્યેક શરીર બાંધે છે, તે તેને યોગ્ય પુદ્ગલ ગ્રહણથી તેનો આહાર કરે છે.
૧૯૮
‘કિમાહાર’ દ્વારમાં - પ્રજ્ઞાપનાના ૨૮માં ૫દના પહેલા ‘આહાર’ નામક ઉદ્દેશામાં સૂત્ર છે, તે આમ કહેવું – ક્ષેત્રથી અસંખ્યપ્રદેશાવગાઢ, કાળથી કોઈપણ કાળસ્થિતિ, ભાવથી વણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શવાળા ઇત્યાદિ. તેં વિજ્ઞજ્ઞ - તે પુદ્ગલો શરીર, ઈન્દ્રિયપણે પરિણમે છે. ચીર્ણ-આહારિત તે પુદ્ગલો મળવત્ વિનાશ પામે, સારરૂપે શરીર, ઈન્દ્રિયપણે પરિણમે. પત્તિપ્તપ્પડ઼ - પરિપ્રવર્તે છે. પન્ના - પ્રજ્ઞા, સૂક્ષ્માર્થ વિષયામતિ, મોરૂ - મનોદ્રવ્ય સ્વભાવ. થ - વાદ્રવ્ય શ્રુતરૂપ.
‘પ્રાણાતિપાત’ દ્વારમાં - પ્રાણાતિપાત વૃત્તિ. - ૪ - આવા વચનાદિ અભાવે પણ પૃવીકાયિકાદિને મૃષાવાદાદિ વડે કહે છે, તે મૃષાવાદાદિ અવિરતિ આશ્રીને કહેવાય છે, હવે હણાયેલ જીવોનો શો વૃત્તાંત છે, તે કહે છે – જેમાં જીવોનો અતિપાતાદિ વિષયભૂત પ્રસ્તાવથી પૃથ્વીકાયિકના સંબંધિ અતિપાતાદિ વડે અતિપાતાદિકારી જીવ કહેવાય. તે જીવોના અતિપાતાદિ વિષયભૂત, માત્ર ધાતક નહીં
‘ઉત્પાદ' દ્વારમાં, વ્યુત્ક્રાંતિપદ મુજબ, આ પ્રજ્ઞાપનાનું છઠ્ઠું પદ છે, આના વડે સૂચવે છે – શું નૈરયિક, તિર્યંચ, મનુષ્ય કે દેવથી આવીને ઉપજે છે ? ગૌતમ ! વૈરયિકથી આવીને ન ઉપજે, તિર્યંચ, મનુષ્ય, દેવથી આવીને ઉપજે છે. - - સમુદ્ઘાતદ્વારમાં - સમુદ્ઘાતમાં વર્તતા કરેલ દંડ અથવા દંડથી વિરમીને સમુદ્દાત
કર્યા વિના.
‘ઉદ્ધર્તના’ દ્વારમાં - વ્યુત્ક્રાંતિપદ મુજબ - શું વૈરયિકમાં કે ચાવત્ દેવમાં ? ગૌતમ ! નૈરયિક કે દેવમાં ન ઉપજે, તિર્યંચ કે મનુષ્યમાં ઉપજે છે. તેજસ્કાયિક દંડકમાં, અહીં સ્યાત્ આદિ દ્વારો પૃથ્વીકાયિક દંડકવત્ કહેવા. ઉત્પાદાદિમાં આટલું વિશેષ છે. - તેઓનો ઉત્પાદ તિર્યંચ અને મનુષ્યોથી જ છે, સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટે ત્રણ અહોરાત્ર, ત્યાંથી ઉદ્ધર્તીને તેઓ તિર્યંચમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ ઉત્પાદ વિશેષ છે, તેમ લેશ્યામાં પણ તેઓ અપ્રશસ્ત તેજોલેશ્કી જ છે. પૃથ્વીકાયિકને પહેલી ચાર લેશ્યા છે. - ૪ - વાયુકાય દંડકમાં - વેદના, કષાય, મારણાંતિક, વૈક્રિયરૂપ ચાર સમુદ્દાત સંભવે છે કેમકે તેમને વૈક્રિય શરીર સંભવે. વનસ્પતિકાયિક દંડકમાં જે *નિયમા છ દિશામાંથી આહાર' છે, તેમ કહ્યું તે સમજાતું નથી. લોકાંત નિષ્કુટોને આશ્રીને ત્રણ દિશામાંથી આહાર તેમને સંભવે છે, અથવા બાદર નિગોદને આશ્રીને આ જાણવું.
આ જ પૃથ્વી આદિની અવગાહના, અલ્પત્વાદિ નિરૂપણ – - સૂત્ર-૭૬૨ :
ભગવન્ ! આ સૂક્ષ્મ-બાદર, પાપ્તિા-અપતિા પૃથ્વી-અ-ોઉ-વાયુ અને વનસ્પતિકાયિક જીવોની જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અવગાહનાઓમાંથી કોણ કોનાથી