Page Text
________________
3/-/૨/૧૩૫
૨૦૧
ભગવન / વજનો પન. ગૌતમ ! વજનો ઉંચે જવાનો કાળ સૌથી અઘ, નીચે જવાનો કાળ વિશેષાધિક છે.
ભગવન / વજ શકેન્દ્ર, અમરેન્દ્ર એ ત્રણેના નીચે જવાના અને ઉપર જવાના કાળમાં કયો કોનાથી અભ, બહુ સમાન, વિશેષાધિક છે ? ગૌતમ! શકનો ઉદ્ધગમનકાળ અને ચમરનો અધોગમનકાળ બંને સમાન અને સૌથી અસ છે. શકનો અધોગમન કાલ અને વજનો ઉદ્ધગમન કાળ, એ બંને સરખા અને સર્વેયણાં છે. અમરનો ઉર્ધ્વગમન કાળ અને વજનો અધોગમનકાળ બંને સરખા, વિશેષાધિક છે.
• વિવેચન-૧૩૫ -
સઇ - શીઘ વેગવાળો, તેવો વેગવાળો માત્ર શક્તિ અપેક્ષાએ પણ હોય, તેથી કહ્યું - શીઘ ગતિવાળો જ છે, અશીઘગતિવાળો નહીં આવો કાય અપેક્ષાએ પણ હોય, તેથી કહ્યું - વરાવાળો, તે ગતિ સિવાય પણ હોય, તેથી કહ્યું - વરિતગતિ, માનસિક ઉત્સુકતાપૂર્વક પ્રવર્તેલી અથવા આ બધાં એકાઈક છે. સંવાણ - સમર્થ થયો. ‘ગતિવિષય’ - આ શબ્દનો અર્થ ‘ગતિનું ક્ષેત્ર’ થાય છે, તો પણ આ અર્થ કરતાં શીઘાદિ વિશેષણ નકામા થઈ જાય, તેથી અહીં ‘ગતિવિષય'નો અર્થ ગતિ જ કરસ્પો. સીદ • શીઘ વેગવાન, તે અતૈકાંતિક પણ હોય, તેથી કહે છે શીઘ જ. એ વાતને જ પ્રકર્ષથી કહેવા કહે છે - તે ત્વરિત છે, વરાવાળો છે. મધ્યમU - અતિ અ. નંબંર - અતિ મંદ. દેવ, ગતિસ્વરૂપ કહ્યું.
આવું ગતિ સ્વરૂપ છે, તો એક માપવાળા ઉદર્વ-અધો-તીછ ક્ષેત્રમાં જતાં શક્રવજ-ચમને જે કાળભેદ થાય તે દશવિ છે – ઈન્દ્રનો ઉદdોગ ગમને કાલભેદ - શકને ઉંચે જવામાં સૌથી થોડો કાળ લાગે છે, કેમકે તે ઉંચે જવામાં અતિ શીઘ હોય છે - x x x• પછી શકાદિમાંના એક-એકની ગતિક્ષેત્ર સંબંધી બહુતાદશવિતા ત્રણ સૂત્રો છે. (ટીકા સરળ છે, સૂત્રનો મૂળ અર્થ જોવો.] - ૪ -
સુગમાં માત્ર ‘સંખ્યાત ભાગ” એવું જ કહ્યું છે, તો અહીં નિયત ભાણ વ્યાખ્યાન કેમ કરાય છે ? અમરેન્દ્ર એક સમયે જેટલું ક્ષેત્ર નીચે જાય, તેટલું નીચે જવામાં શકને બે સમય લાગે છે. શકનો ઉપર જવાનો કાળ અને ચમરનો નીચે જવાનો કાળ બંને સરખાં છે. એ વચનથી નિશ્ચિત થાય છે કે શક જેટલું નીચે બે સમયે જાય છે, તેટલું ઉપર એક સમયે જાય છે. ઉંચે અને નીચેના ક્ષેત્ર મધ્યે તિરું ક્ષેત્ર છે. માટે તેનું પ્રમાણ પણ મધ્ય હોય, માટે તેમાં ‘દોઢ' માને કહ્યું. ચૂર્ણિકાર પણ કહે છે કે - શક એક સમયમાં નીચે એક યોજન જાય છે, તિછું દોઢ યોજન જાય છે, ઉંચે એક યોજન જાય છે - X - X - X - X -
સુગમાં માત્ર સંખ્યાત ભાગ લખ્યું છે, છતાં નિયતકાલ સંખ્યય ભાગવ વ્યાખ્યા કેવી રીતે ? શકની ઉદર્વગતિ અને ચમરની અધોગતિ તુલ્ય છે. વળી શકતું ઉદર્વગમન એક સમયે બે યોજન કર્યું, ત્યારે ચમરનું અધોગમન પણ એક સમયે બે યોજન કહેવું. એ જ ઉચિત છે. વળી શકેન્દ્ર એક સમયે જેટલું ઉપર જાય છે,
૨૦૨
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ તેટલું જ ઉપર જવામાં વજને બે સમય, ચમરને ત્રણ સમય લાગે છે. એ વચનથી જાણી શકાય કે શકના ઉર્ધ્વગતિ ક્ષેત્રથી બીજે ભાગે ચમરનું ઉર્ધ્વગતિ ક્ષેત્ર છે. માટે પૂર્વ પ્રમાણે નિયતતા વાળી હકીકત કહી છે - X - ચૂર્ણિકારે જે ચમર, ઉંચે એક યોજન ઇત્યાદિ કહ્યું તે સમજાતું નથી. શકની જેમ વજની ગતિ વિષયક અલાબહતા કહેવી. (જે સૂગાનુસાર જાણવી કેમકે) બીજી વાચનામાં તે મૂલપાઠ છે.
વજ એક સમયે નીચે થોડું ક્ષેત્ર જાય છે. કેમકે નીચે જવામાં તે મંદગતિવાળું છે. વજનું અધોગમન ક્ષેત્ર કલાના મુજબ ત્રિભાગભૂત યોજન થાય છે. તે તિછું વિશેષાધિક બે ભાગ જાય છે, કેમકે તિઈ જવામાં શીઘતર ગતિવાળું છે. વિશેષાધિક બે ભાગ એટલે યોજનના બે વિભાગ, ગભાણસહ ત્રણ ગાઉં. ઉંચે પણ વિશેષાધિક બે ભાગ જાય છે. તિછ કરતાં વિશેષાધિક બે ભાગ સમજવા. વજ ઉંચે ચોક યોજના જાય છે. કેમકે ઉંચે જવામાં શીઘણતિક છે - X • (ઇત્યાદિ ટીકા સળ છે માટે નોંધી નથી.) - X - X -
ગતિના કાળની અલબહુતાના ત્રણ પ્રો છે. - X · પરસ્પર અપેક્ષાએ પણ એ વાતને કહી છે - X - X - X --
• સૂત્ર-૧૩૬ -
ત્યારે અસુરેન્દ્ર અસુરરાજ ચમર વજના ભયથી મુકત થએલો, દેવેન્દ્ર દેવરાજ શક દ્વાર મહા અપમાનથી અપમાનિત થઈ હણાયેલા મનો સંકલાવાળો, ચિંતા અને શોકરૂપ સાગરમાં પ્રવિષ્ઠ, મુખને હથેલી ઉપર ટેકવી, આધ્યાનને પામેલ, ભૂમિમાં દષ્ટિ રાખી, તે અમરેન્દ્ર ચમચંચા રાજધાનીમાં, સુધમસિભામાં ચમર નામક સિંહાસન ઉપર બેસી વિચાર કરે છે. પછી હણાયેલ મનો સંકલાવાળા અને યાવત વિચારમાં પડેલા અમરેન્દ્રને જોઈને સામાનિક સભામાં ઉતww. દેવોએ હાથ જોડીને ચાવતુ આ પ્રમાણે કહ્યું –
' હે દેવાનપિયા તમે આજે હણાયેલા મનો સંકલાવાળા થઈ ચાવતું શું વિચારો છો ? ત્યારે અમરેન્દ્રએ તે સામાનિક સભામાં ઉત્પન્ન દેવોને કહ્યું - હે દેવાનુપિયો . મેં મારી મેળે જ શ્રમણ ભગવંત મહાવીરનો આશરો લઈ, કેન્દ્રની શોભા ભ્રષ્ટ કરવા ધારેલ. ત્યારે શકે કુપિત થઈ મને મારા મારી પાછળ વજ ફેંક. હે દેવાનુપિયો ! ભલું થાઓ ભગવંત મહાવીરનું, કે જેના પ્રભાવથી હું અકિલાટ, આવ્યથિત અપરિતાપિત અહીં આવ્યો છું, - સમોસર્યો છું સંપાપ્ત થયો છું - ઉપસંપન્ન થઈને વિચરું છું. તો હે દેવાનુપિયો ! આપણે બધાં ત્યાં જઈએ અને ભગવંત મહાવીરને વાંદી, નમી યાવત પાસના કરીએ. એમ કરી તે ૬૪, ooo સામાનિક દેવો સાથે ચાવત્ સર્વ ઋદ્ધિ પૂર્વક યાવતું જ્યાં ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ છે, જ્યાં હું [મહાવીર પ્રભુ છું તે તરફ આવીને, મને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરી યાવત્ નમીને આમ કહ્યું
હે ભગવન ! મેં મારી જાતે જ આપનો આશરો લઈને દેવેન્દ્ર શકની શોભા ભ્રષ્ટ કરવા ધારેલ ચાવતુ-આપ દેવાનુપિયનું ભલું થાઓ કે આપના
| SR No. | 009000 |
| Book Title | Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Deepratnasagar |
| Publication Year | |
| Total Pages | 109 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati |
| File Size | 1 MB |