Page Text
________________
વળી વ્યંતર જાતિમાં દશ પ્રકારના તિર્યજાંભક દેવો પણ છે. તેઓ તિર્યમ્ લોકમાં (ચિત્ર, વિચિત્ર, વૈતાદ્ય, મેરૂ વગેરે પર્વતો ઉપર) વસતા હોવાથી તેમજ તેમનો સ્વચ્છંદાચાર નિત્ય વધતો હોવાથી અથવા તેઓ પ્રભુના જન્માદિ કલ્યાણકો વખતે તેમના ઘરો ધન-ધાન્યાદિથી ભરી દેતા હોવાથી તિર્યગ જાંભક કહેવાય છે. (તિર્યવધવું, વૃદ્ધિ કરવી.)
આમ વ્યંતર નિકાલમાં - ૮ વ્યંતર + ૮ વાણવ્યંતર + ૧૦ તિર્યજભક - કુલ ૨૬ ભેદો (જાતિઓ) થાય. તે બધા પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા ગણતાં વ્યંતરના કુલ ૫૨ ભેદો થાય છે.
- આઠ વ્યંતરના નામો ઃ ૧. કિન્નર ૨. જિંપુરૂષ ૩. મહોરગ ૪, ગંધર્વ ૫. યશ ૬. રાક્ષસ ૭, ભૂત ૮. પિશાચ.
આઠ વાણવ્યંતરના નામો : ૧. અણપત્રી ૨. પણપની ૩. ઋષિવાદિ ૪. ભૂતવાદિ ૫. કંદીત ૬. મહાકંદીત ૭. કોહંડ ૮, પતંગ.
દશ તિર્યજભકના નામો ઃ ૧. અત્રજભક ૨. પાનજjભક ૩. વજjભક ૪. વેશ્મજjભક ૫. શય્યાજjભક ૬. પુષ્પૉભક ૭. ફલજÚભક ૮. પુષ્પફલજjભક ૯. વિદ્યાજભક ૧૦. અવ્યક્તજભક.
(આ દેવજાતિઓ નામ પ્રમાણેની ચીજોની વૃદ્ધિ કરે છે. વેશ્ય=ઘર અને અવ્યક્ત=કોઈ પણ વસ્તુની વૃદ્ધિ કરનાર.) પ્રચમ નરક પૃથ્વીના ઉપરના હજાર યોજનાનું ચિત્ર-વ્યંતરોના સ્થાનો સમભૂતલા
૧૦ યોજન ૮૦ યોજનમાં વાણવ્યંતરોના નગરો
૧૦ યોજન
સમભૂતલાથી ઉપર ૭૯૦યોજને તારાનાં વિમાનો, તે પછી ૧૦ યોજને સૂર્યનાં વિમાનો, તે પછી ૮૦ યોજને ચન્દ્રનાં વિમાનો, તે પછી ચાર યોજને નક્ષત્રના વિમાનો અને તેનાથી ૧૬ યોજને ગ્રહોના વિમાનો આવેલા છે. આમ સમભૂતલાથી ઉપર ૭૯૦ યોજનથી ૯૦૦ યોજન વચ્ચે (૧૧૦ યોજનની અંદર) જ્યોતિષ્કના વિમાનો આવેલા છે.
આ જ્યોતિષ્કના વિમાનો મેરૂની આજુબાજુ ફરે છે, જંબૂદ્વીપમાં સૂર્ય-ચન્દ્ર એક-એક નથી પરંતુ બે-બે છે, તેઓ નીચેના ભાગથી (પીઠના ભાગથી) અર્ધ કોઠાના આકારવાળા હોવાથી આપણને ગોળ દેખાય છે ઈત્યાદિ અનેક બાબતો ખૂબ જ જાણવા જેવી અને રસપ્રદ છે. તે માટે બૃહત્ સંગ્રહણી, લઘુક્ષેત્રસમાસ ઈત્યાદિ ગ્રન્થોનો અભ્યાસ કરવો જરૂરી છે.
અઢીદ્વીપમાં આ પાંચેય પ્રકારના વિમાનો ચર (ફરતા) છે, તેથી રાત-દિવસ આદિના ભેદો થાય છે. (*પૃથ્વી ફરે છે' તેવી વૈજ્ઞાનિકોની માન્યતા ખોટી છે.) અઢીદ્વીપની બહારના જ્યોતિષ્ક વિમાનો અચર (સ્થિર) છે. તેથી ૫ પ્રકારના ચર + ૫ પ્રકારના અચર = કુલ ૧૦ પ્રકારના જ્યોતિષ્ક ભેદો થાય છે. તે બધા પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા ગણતાં કુલ ૨૦ ભેદો થાય છે. વત્સ: ગુરૂજી ! જ્યોતિષ્ક મયલોકમાં કેવી રીતે? ગુરૂજી : વત્સ ! સમભૂતલાથી ઉપરના ૯૦૦ યોજન સુધીનો વિસ્તાર મધ્યલોકમાં ગણાય છે માટે.
સ્વાધ્યાય પ્રશ્ન-૧. ખાલી જગ્યા પૂરો: (૧) વ્યંતરના કુલ ...... ભેદ છે. (૨) જ્યોતિષ્કના કુલ ...... ભેદ છે. (૩) વ્યંતર અને
જ્યોતિષ્ક ...... લોકમાં આવેલ છે. (૪) સમભૂલોથી...... યોજને સૂર્યના વિમાનો આવેલા છે. (આ રીતે પાંચેય માટે પૂછી શકાય.) (૫)...... ના વિમાનો...... ની આજુબાજુ ફરે છે. (૬) જંબુદ્વીપમાં ...... સૂર્ય અને ...... ચન્દ્ર છે. (૭) સૂર્ય, ચન્દ્ર પીઠના ભાગથી ...... ના આકારવાળા હોવાથી ગોળ દેખાય છે. (૮) અઢીદ્વીપની બહાર જ્યોતિષ્ક વિમાનો...... છે. પ્રશ્ન-૨. ટુંકમાં જવાબ આપો? (૧) વ્યતર જાતિના દેવો ક્યાં રહે છે? (૨) વાણવ્યંતર ક્યાં રહે છે? (૩) આઠ વ્યંતરના નામ લખો. (૪) આઠ વાણવ્યંતરના નામ લખો. (૫) દશ તિર્યજભકના નામ લખો. (૬) વ્યંતરના કુલ ભેદ કેટલા? કેવી રીતે ? (૭) જ્યોતિષ્કના પાંચ ભેદના નામ લખો. (૮) જ્યોતિક વિમાનો સમભૂતલાથી કેટલા કેટલા અંતરે આવેલ છે ? (૯) જ્યોતિષ્કના કુલ ભેદ કેટલા? કેવી રીતે? (૧૦) વ્યંતર અને જ્યોતિષ્ક મધ્યલોકમાં શા માટે? પ્રશ્ન-૩. વ્યાખ્યા લખોઃ (૧) વ્યંતર (૨) તિર્યજjભક (૩) જ્યોતિષ્ક
(૪૮)
વચલા ૮૦૦ યોજનમાં વ્યંતરોના
અસંખ્ય નગરો
આકાશ
તનવાત ઘન વાત નોદ ધિ
નીચેના છોડેલા ૧૦૦ યોજન
જ્યોતિષ્ઠદેવો આ દેવોના વિમાનો જ્યોતિ સ્વરૂપ હોવાથી જ્યોતિષ્ક કહેવાય છે. તેમના પાંચ ભેદો પાડવામાં આવ્યા છે: ૧. ચન્દ્ર ૨. સૂર્ય ૩. ગ્રહ ૪. નક્ષત્ર ૫. તારા.
(૪૦)
| SR No. | 008980 |
| Book Title | Jiva Vichara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Malaykirtivijay |
| Publisher | Malaykirtivijayji |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 36 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Science |
| File Size | 1 MB |