________________
શબ્દાર્થ ચંદ્રનું ૧ પપમ અધિક લાખ વર્ષનું, સૂર્યનું ૧ પપમ અધિક ૧ હજાર વર્ષનું, અને ગ્રહોનું ૧ પલ્યોપમ આયુષ્ય હોય છે. એ ત્રણે (ચંદ્ર, સૂર્ય અને ગ્રહ) ની દેવીઓનું આયુષ્ય (એમનાથી) અડધું છે અનુક્રમે નક્ષત્ર અને તારાનું અર્ધ પામ અને બે પલ્યોપમ છે. તે (બંને નક્ષત્ર અને તારા) ની દેવીઓનું આયુષ્ય અનુક્રમે Oા પલ્યોપમથી અધિક અને પલ્યોપમના આઠમા ભાગથી અધિક છે. ચાર યુગલ (ચંદ્ર, સૂર્ય ગ્રહ અને નક્ષત્રના વિમાનવાસીઓ દેવ અને દેવીઓ)નું છેપલ્યોપમ અને પાંચમા (તારાના) યુગલનું પલ્યોપમને આઠમે ભાગ જઘન્ય આયુષ્ય હોય છે.
વિવેચન—તિષી દેના બે ભેદ છે. એક ચર અને બીજા સ્થિર, અઢી દ્વીપમાં જ્યોતિષી દેનાં વિમાને ચર છે અને અઢી દ્વીપની બહારના જ્યોતિષી દેનાં વિમાને સ્થિર છે. | ચંદ્ર અને સૂર્ય એ બે જ્યોતિષીના ઈંદ્રો છે. તથા બાકીના ત્રણ વિમાનના સ્વામી છે, તેથી ઇદ્રો અને વિમાનના સ્વામીઓનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય જ હોય છે.
પ્રશ્નો ૧ આ બૃહસંગ્રહણમાં મંગળ કોને કર્યું છે અને તે કરવાનું કારણ શું? ૨. અભિધેય, સંબંધ, પ્રોજન અને અધિકારીનું વિવેચન કરે. . દક્ષિણ અને ઉત્તર દિશાના દશે ભવનપતિ દેવ અને દેવીઓનું
જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય કહો. ૪. વ્યંતર અને પાંચે તિષી દેવ અને દેવીઓનું જઘન્ય અને
ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય કહે.
