Page Text
________________
મુહૂર્ત એટલે ૪૮ મિનિટ, અંતર્મુહૂર્ત એટલે ૪૮ મિનિટ કરતાં ઓછો કાળ. (અંતર=અંદર. મુહૂર્તની અંદરનો કાળ તે અંતર્મુહૂર્ત.) આંખના એક પલકારામાં અસંખ્યાતા સમયો પસાર થઈ જાય છે. તેવા બે થી નવ સમયને જઘન્ય (નાનામાં નાનું) અંતર્મુહૂર્ત કહેવાય છે. જ્યારે ૪૮ મિનિટમાં એક સમય ઓછો હોય તેટલા કાળને ઉત્કૃષ્ટ (મોટામાં મોટું) અંતર્મુહૂર્ત કહેવામાં આવે છે. જયન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ વચ્ચેના કાળને મધ્યમ અંતર્મુહૂર્ત કહેવામાં આવે છે.
આ છ એ છ પર્યાત્રિઓ માત્ર એક અંતર્મુહૂર્તમાં જ પૂર્ણ થઈ જાય ! પણ મળેલી તે શક્તિનો વપરાશ તો જીવ જ્યાં સુધી મરે નહીં ત્યાં સુધી ચાલુ જ રહે. એટલે કે આ છ એ છ પ્રકારના શક્તિઓ જ્યાં સુધી જીવનું આયુષ્ય પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી પોતાનું કાર્ય ચાલુ રાખે છે.
જેમ બધા વેપારીઓ છ એ છ મશીન ખરીદી શકતા નથી, તેમ બધા જ જીવોને છ પર્યાતિઓ (= શક્તિઓ) પ્રાપ્ત થતી નથી.
જેમનું પુણ્ય સૌથી વધારે છે તે પંચેન્દ્રિય (પાંચ ઈન્દ્રિયોવાળા) જીવોને છ પર્યાત્રિઓ હોય.
જેમનું પુણ્ય તેથી ઓછું છે તે વિકલેન્દ્રિય જીવોને પહેલી પાંચ પર્યાપ્તિઓ હોય. અને જેમનું પુણ્ય સૌથી ઓછું છે તે એકેન્દ્રિય (સ્થાવર) જીવોને તો માત્ર પહેલી ચાર પર્યાપ્તિઓ જ હોય. (વિકલેન્દ્રિય એટલે બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય અને ચરિન્દ્રિય જીવો અર્થાત્ બે, ત્રણ અને ચાર ઈન્દ્રિયોવાળા જીવો)
જે જીવો પોતાની પર્યાપ્તિઓ પૂરી કર્યા પછી જ મરવાના હોય તેમને લબ્ધિ પર્યાપ્તા જીવો કહેવાય.
જે જીવો પોતાની પર્યાત્રિઓ પૂરી કર્યા પહેલાં જ મરવાના હોય તેમને લબ્ધિ અપર્યાપ્તા જીવો કહેવાય.
મિત્રો ! તમે અગિયાર સ્થાવર જીવોને તો હવે ઓળખો છો ! તે સ્થાવર જીવોને માત્ર ચામડી એટલે કે સ્પર્શેનેન્દ્રિય જ હોય છે, માટે તેમને એકેન્દ્રિય જીવો પણ કહેવાય છે. તે અગિયાર પ્રકારના સ્થાવર જીવોમાંના કેટલાક પોતાના પુણ્ય પ્રમાણેની પહેલી ચાર પર્યાપ્તિઓ મરતાં પહેલાં પૂરી કરવાના જ છે, માટે તેઓ લબ્ધિ પર્યામા જીવો કહેવાય. જ્યારે કેટલાક પૂરી નથી કરવાના, તેમને લબ્ધિ અપર્યાપ્તા જીવો કહેવાય. આમ, આ અગિયારે સ્થાવર જીવોના લબ્ધિ પર્યાપ્તા અને લબ્ધિ અપર્યાપ્તા પ્રકારો ગણતાં એકેન્દ્રિય (સ્થાવર) જીવોના નીચે પ્રમાણે બાવીસ ભેદો થયા.
૬ ર
| SR No. | 008960 |
| Book Title | Tarak Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Meghdarshanvijay |
| Publisher | Akhil Bharatiya Sanskrutirakshak Dal |
| Publication Year | |
| Total Pages | 186 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 2 MB |