________________
કહેવામાં આવે છે. તે સ્કંધમાં રહેલાં તેના નાના ભાગને દેશ કહેવામાં આવે છે.
બંદીનો લાડવો તો જોયો છે ને ? ઘણી બધી બુંદી ભેગી થઈને આ લાડવો બન્યો છે. તે લાડવાને સ્કંધ કહેવાય. આ લાડવામાં રહેલાં તેના જુદા જુદા ભાગને દેશ કહેવાય. આ લાડવામાં રહેલી દરેક બુંદીને (હકીકતમાં તેના અવિભાજય નાનામાં નાના ભાગને) પ્રદેશ કહેવાય. પણ જો તે બુંદી (પ્રદેશ) લાડવાથી છૂટી પડી જાય તો તેને પરમાણુ કહેવાય.
સ્કંધ = વસ્તુનો આખો ભાગ, દા.ત., બુંદીનો આખો લાડુ દેશ = વસ્તુમાં જોડાયેલો વસ્તુનો અમુક ભાગ. દા.ત., બુંદીના લાડવામાં રહેલો તેનો ભાગ.
પ્રદેશ = વસ્તુમાં રહેલો તેનો અવિભાજય અંશ. દા.ત., બુંદીના લાડવામાં રહેલો બુંદીનો કણ.
પરમાણુ = વસ્તુમાંથી છૂટો પડેલો તેનો અવિભાજય અંશ. દા.ત., લાડવાથી છૂટો પડેલો બુંદીનો કણ.
- અહીં એક વાત ધ્યાનમાં રાખવી કે સ્કંધમાં રહેલા તેના ભાગને દેશ કહેવાય છે, પણ જો તે દેશ (ભાગ) સ્કંધથી છૂટો પડી જાય તો તે હવે દેશ ન કહેવાય પણ સ્વતંત્ર સ્કંધ કહેવાય. લાડવાથી છૂટો પડી ગયેલો અડધો લાડુ દેશ ન કહેવાતા સ્કંધ કહેવાય.
આપણે પૂર્વે જો ઈ ગયા કે ધમસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને આત્મા એ અખંડ દ્રવ્યો છે. તેના ટુકડા છૂટા પડી શકતા નથી. માટે તેમના પરમાણુ હોતા નથી. પણ તેમનાથી છૂટા હિ પડતાં તેમના અવિભાજ્ય અંશો તો છે જ, જેને તેમના પ્રદેશ કહેવામાં આવે છે.
આત્મા (જીવાસ્તિકાય), ધર્માસ્તિકાય, અને અર્ધમાસ્તિકાયના અસંખ્યાતા અવિભાજ્ય અંશો છે; માટે આ ત્રણે ય દ્રવ્યોને અસંખ્યાત પ્રદેશી (પ્રદેશવાળા), સ્કંધ કહેવાય છે. જયારે આકાશાસ્તિકાયમાં અનંતા પ્રદેશો છે, માટે તે અનંતપ્રદેશી ઢંધ કહેવાય.
આકાશાસ્તિકાયના અસંખ્યાતપ્રદેશ જેટલા દેશમાં ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય છે; તેટલા દેશને લોકાકાશ કહેવાય છે. અને બાકીના અનંતપ્રદેશી દેશમાં ધર્માસ્તિકાય, અધમસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય કે પુદ્ગલાસ્તિકાય નથી, તેથી તેને અલોકાકાશ કહેવાય છે.
અસ્તિ = પ્રદેશ, કાય = સમૂહ.
