Page Text
________________
આશ્રવતત્વ (પચીસ ક્રિયાઓ)
૮૭ ૧૩. અન્ય જીવ અથવા અજીવના આશ્રયી જે ક્રિયા તે પ્રતિષ્ઠી ક્રિયા બે પ્રકારની છે. ત્યાં બીજાના હસ્તિ, અશ્વ આદિ ઋદ્ધિ દેખી રાગ-દ્વેષ થાય તે નવપ્રતિષી અને આભૂષણાદિ ઋદ્ધિ દેખી રાગ-દ્વેષ થાય તે પણ સનીવ પ્રતિચક્કી અથવા ખંભાદિકમાં મસ્તક અફળાતાં ખંભાદિ અજીવના નિમિત્તથી જે વેષાદિક થાય તે પણ અજીવ પ્રાતિયની ક્રિયા છે. (આ ક્રિયા પ મા ગુણસ્થાન સુધી કહી છે.) અહીં પ્રતિત્ય એટલે આશ્રયીને એવો શબ્દાર્થ છે.
૧૪. સમત્તાન એટલે ચારે બાજુથી ૩નિપાત એટલે લોકોનું આવી પડવું અથવા ત્રસ જંતુનું આવી પડવું તે સામન્તોપનિ તિક્રી જિયા, તે પણ જીવ અને અજીવભેદે બે પ્રકારની છે. શ્રેષ્ઠ હસ્તિ, અશ્વ આદિક લાવવાથી અનેક લોકો જોવા મળે અને તેઓની પ્રશંસા સાંભળી પોતે રાજી થાય તથા ખોડ-ખાંપણ કહે તો દ્વેષી થાય તે નીવસીમનોનિપતિજી, અને એ રીતે અજીવ વસ્તુ સંબંધી મનવમન્તો નિપતિજી ક્રિયા હોય છે. નાટક, સિનેમા, ખેલ તમાસા આદિ કુતૂહલ દેખાડનારને પણ આ ક્રિયા હોય છે, તથા ઘી-તૈલાદિકનાં ભાજન ઉઘાડાં મૂકવાથી તેમાં ચારે બાજુથી ઊડતા ત્રસ જીવો આવીને પડે છે, માટે તે પણ સામન્તોપનિપતિજી ક્રિયા એવો બીજો અર્થ થાય છે. (આ ક્રિયા આરંભાદિકના અત્યાગીને હોવાથી પાંચમા ગુણસ્થાન સુધી છે. તત્ત્વાર્થ વૃત્તિમાં છઠ્ઠા ગુણસ્થાન સુધી પણ કહી છે. તે ઉપર કહેલા અર્થથી જુદા અર્થની અપેક્ષાએ છે.)
૧૫. પોતાના હાથે શસ્ત્રાદિ ન ઘડતાં રાજાદિકની આજ્ઞાથી બીજા પાસે શસ્ત્ર આદિ ઘડાવવાં ઇત્યાદિ રૂપમૈત્રિણી ક્રિયા કહેવાય. અથવા નિસર્જન કરવું એટલે કાઢવું અથવા ફેંકવું અથવા ત્યાગ કરવું તે નૈસૃષ્ટિીક્રિયા બે પ્રકારે છે, ત્યાં ત્રાદિ વડે કૂવામાંથી પાણી કાઢી કૂવો ખાલી કરવો તેની નૈષ્ટિ, અને ધનુષમાંથી બાણ ફેંકવું તે મનીવ નૈષ્ટિી ક્રિયા, અથવા મુનિના સંબંધમાં સુપાત્ર શિષ્યને કાઢી મૂકવાથી જીવનૈસૃષ્ટિકી અને શુદ્ધ આહારાદિને પાઠવતાં અજીવનૈસૃષ્ટિકી ક્રિયા જાણવી. (આ ક્રિયા પહેલા બે અર્થ પ્રમાણે ગૃહસ્થને પાંચમા ગુણસ્થાન સુધી કહી છે. પરંતુ બીજા અર્થ પ્રમાણે છઠ્ઠા ગુણસ્થાન સુધી પણ કહી છે.)
૧૬. પોતાના હાથે જ જીવનો ઘાત આદિ કરવો તે સ્વસ્તિી ક્રિયા બે પ્રકારે છે. ત્યાં પોતાના હાથ વડે અથવા હાથમાં રહેલા કોઈ પદાર્થ વડે અન્ય જીવને હણે તે નવ-સ્વસ્તિી અને પોતાના હાથ વડે અથવા હાથમાં રહેલા કોઈ પણ પદાર્થ વડે અજીવને હણે તે મનવસ્વસ્તિી ક્રિયા કહેવાય. (આ ક્રિયા પમા ગુણસ્થાન સુધી છે.)
૧. સેવક આદિકને કરવા યોગ્ય કામ માલિક ક્રોધાદિથી પોતે જ કરી લે તો તે પણ સ્વસ્તિકી ક્રિયા તત્ત્વાર્થ ટીકામાં કહી છે.
| SR No. | 008916 |
| Book Title | Navtattva Prakarana Sarth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | |
| Publisher | Yashovijayji Jain Sanskrit Pathshala Mahesana |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 178 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 10 MB |