________________
૪૪
પિિઞ = પાંચ ઇન્દ્રિયો
त्ति = ત્રણ
વન = બળ-યોગ
સાલ = શ્વાસોચ્છ્વાસ
આવ = ઃ આયુષ્ય
दस
पाण
= દશ
પ્રાણ (છે)
વડ = ચાર પ્રાણ
છે = છ પ્રાણ
સન = સાત
=
શબ્દાર્થ
શ્રી નવતત્ત્વ પ્રકરણ
अट्ठ = આઠ પ્રાણ
इग એકેન્દ્રિયને
ૐ = દ્વીન્દ્રિયને
=
તિ = ત્રીન્દ્રિયને વડલીનું = ચતુરિન્દ્રિયને
-
અસન્ની – અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને
=
સન્નીન = સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને
નવ = નવ પ્રાણ
વ્રુક્ષ = દશ પ્રાણ
5 = વળી,
અને
અન્વય સહિત પદચ્છેદ
પળ કૃત્રિય, ત્તિ વન, ગ્લાસ, આ ટૂસ પાળ ।
इग-दु-ति- चउरिंदीणं असन्नि सन्नीण चउ छ सग अट्ठ, नव य दस ॥
ગાથાર્થ:
પાંચ ઇન્દ્રિયો, ત્રણ બળ (એટલે યોગ), શ્વાસોચ્છ્વાસ, અને આયુષ્ય એ દશ પ્રાણ છે (તેમાંના) એકેન્દ્રિયને, દ્વીન્દ્રિયને, ત્રીન્દ્રિયને, ચતુરિન્દ્રિયને, અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિયને અને સંક્ષીપંચેન્દ્રિયને ચાર, છ, સાત, આઠ, નવ અને દશ (પ્રાણ હોય છે.) IIના
વિશેષાર્થ:
પ્રાપ્તિતિ નીવતિ અનેનેતિ પ્રાળઃ - જેના વડે જીવે, તે પ્રાણ કહેવાય. અર્થાત્ આ જીવ છે, અથવા આ જીવે છે, એવી પ્રતીતિ જે બાહ્ય લક્ષણોથી થાય તે બાહ્ય લક્ષણોનું નામ અહીં પ્રાળ, (એટલે દ્રવ્ય પ્રાળ) કહેવાય છે. એ ૧૦ પ્રાણ જીવને જ હોય છે, અને જીવદ્રવ્ય સિવાય બીજા દ્રવ્યમાં એ પ્રાણ હોય નહિ, માટે એ ૧૦ દ્રવ્યપ્રાણ તે જીવનું લક્ષણ (બાહ્ય લક્ષણ) છે.
પ્રાણો એ સંસારી જીવનું જીવન છે. જીવન વિના-પ્રાણો વિના કોઈ પણ સંસારી જીવ જીવી ન શકે. દશ પ્રાણો રૂપ જીવનક્રિયા ચાલવી એ જ સંસારી જીવનું જીવન છે. અને પર્યાપ્તિઓ જીવનક્રિયા ચલાવવાની મદદગાર શક્તિ પ્રગટ થવાનાં સાધન છે.
