________________
જીવતત્ત્વ (પર્યાપ્તના ભેદ-પ્રતિભેદની સ્થાપના)
૪૧ સમાપ્ત થયા બાદ જીવ કરણ પર્યાપ્ત કહેવાય. ઉપર કહ્યા પ્રમાણે લબ્ધિ પર્યાપ્ત જીવ જ કરણ પર્યાપ્ત થઈ શકે છે.
લબ્ધિ અપર્યાપ્ત વગેરે ૪ ભેદનો કાળ લબ્ધિ અપર્યાપ્તપણાનો કાળ-ભવના પ્રથમ સમયથી (એટલે પૂર્વ ભવમાંથી છૂટે તે જ સમયથી) ઉત્પત્તિસ્થાને ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કરે ત્યાં સુધી એટલે સર્વ મળી અન્તર્મુહૂર્તનો છે જેથી વાટે વહેતાં પણ લબ્ધિ અપર્યાપ્ત ગણાય.
૨. લબ્ધિ પર્યાપ્તપણાનો કાળ ભવના પ્રથમ સમયથી (એટલે પૂર્વ ભવમાંથી છૂટે તે જ સમયથી) સંપૂર્ણ ભવ પર્યન્ત (એટલે દેવને ૩૩ સાગરોપમ, મનુષ્યને ૩ પલ્યોપમ ઇત્યાદિ.) જેથી વાટે વહેતો જીવ પણ લબ્ધિ પર્યાપ્ત કહેવાય.
૩. કરણ અપર્યાપ્તપણાનો કાળ-ભવના પ્રથમ સમયથી યોગ્ય સર્વ પર્યાપ્તિઓ પૂર્ણ ન કરે ત્યાં સુધી (એટલે સર્વ મળીને અન્તર્મુહૂર્ત) તથા વાટે વહેતો જીવ પણ કરણ અપર્યાપ્ત ગણાય.
૪. કરણ પર્યાપ્તપણાનો કાળ-લબ્ધિ પર્યાપ્તના આયુષ્યમાંથી પર્યાદ્ધિઓ પૂર્ણ કરવાનો અન્તર્મુહૂર્ત જેટલો કાળ બાદ કરે તેટલો જાણવો. અર્થાત્ અન્તર્મુહૂર્ત ન્યૂન સ્વ-આયુષ્ય પ્રમાણ. (જેથી દેવને અન્તર્મુહૂર્ત ન્યૂન ૩૩ સાગરોપમ અને મનુષ્યને અન્તર્મુહૂર્ણ ન્યૂન ૩ પલ્યોપમ ઇત્યાદિ)
એ ચાર પ્રકારના પર્યાપ્ત જીવોનો અર્થ કહીને, તે જીવોના ભેદની પરસ્પર પ્રાપ્તિનું કોષ્ટક બતાવીએ છીએ૧. ત્રિમપણામાં-લબ્ધિ અપર્યાપ્ત અને કરણ અપર્યાપ્ત (તથા અપેક્ષાએ
બીજા અર્થ પ્રમાણે કરણપર્યાપ્ત પણ.) ૨. વિશ્વ પર્યાયામ-લબ્ધિપર્યાપ્ત-કરણ અપર્યાપ્ત. કરણ પર્યાપ્ત. ૩. રપ મપામાં-કરણ અપર્યાપ્ત-લબ્ધિ અપર્યાપ્ત-લબ્ધિ પર્યાપ્ત. ૪. વUપતામ-કરણપર્યાપ્ત-લબ્ધિપર્યાપ્ત (અપેક્ષાએ બીજા અર્થ પ્રમાણે લબ્ધિ અપર્યાપ્ત પણ)
પર્યાપ્તના ભેદ-પ્રતિભેદની સ્થાપના
નીવ
लब्धि अपर्याप्त
लब्धि पर्याप्त करण अपर्याप्त करण अपर्याप्त करण पर्याप्त ૧. ઇન્દ્રિય પર્યામિ પૂર્ણ થયા બાદ કરણ પર્યાપ્ત કહેવાય, એ ઉપરની ટિપ્પણમાં કહેલા બીજા અર્થ પ્રમાણે.
