________________
૩૬
બાળપાળ = શ્વાસોચ્છ્વાસ
માસ = ભાષા
मणे = મનઃ
વડ = ચાર
મંત્ર = પાંચ
શ્રી નવતત્ત્વ પ્રકરણ
=
(છ પિ)-છએ
छप्पि ફળ = એકેન્દ્રિય જીવોને વિપત = વિકલેન્દ્રિયને
અત્રિ = અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિયને
સન્નીળ = સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને
અન્વય સહિત પદચ્છેદ
आहार - सरीर - इंदिय-पज्जत्ती आणपाण भास मणे । ફળ-વિયાન-અસન્નિ સન્નીનું ધડ પંચ પંચ ય ખિ ॥૬॥ ગાથાર્થ:
આહાર, શરી૨ અને ઇન્દ્રિય એત્રણ ખાસ, (તથાબીજી) શ્વાસોચ્છ્વાસ, ભાષા અને મનઃ (એ છ) પર્યાપ્તિઓ છે. એકેન્દ્રિય જીવોને, વિકલેન્દ્રિય જીવોને, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયોને અને સંશી પંચેન્દ્રિયોને ચાર, પાંચ, પાંચ અને છયે પર્યાપ્તિઓ હોય .11Ell
વિશેષાર્થઃ
પત્તિ-એટલે સંસારી જીવને શરીરધારી તરીકે જીવવાની જીવનશક્તિ તે પર્યાપ્ત, જો કે કોઈપણ જાતિનું શરીર ધારણ કરીને જીવવાની આત્મામાં શક્તિ છે. પરંતુ એ શક્તિ પુદ્ગલ-પરમાણુઓની મદદ વિના પ્રગટ થતી નથી. અર્થાત્ જો પુદ્ગલ-પરમાણુઓની મદદ ન હોય, તો આત્માની શરીરમાં જીવવાની શક્તિ પ્રગટ ન થાય, એટલે કે તે શરીરધારી તરીકે જીવી ન શકે. આ ઉપરથી એ વ્યાખ્યા થાય છે કે
પુદ્ગલ પરમાણુઓના સમૂહના નિમિત્તથી આત્મામાંથી પ્રગટ થયેલી અને શરીરધારીપણે જીવવા માટેનાં ઉપયોગી પુદ્ગલોને પરિણમાવવાનું કામ કરનારી આત્માની અમુક જાતની (શરીર ધારણ કરી જીવવાની) જીવનશક્તિ, તે પર્યાદિ. આહાર વિના શરીર બંધાય નહીં, શરીર ધારણ કર્યા વિના જીવ કોઈપણ રીતે સંસારીપણે જીવી શકે નહીં, તેથી ઇન્દ્રિયો બાંધવી પડે, શ્વાસોચ્છ્વાસ વિના શરીરધારી જીવ જીવી શકે નહીં. તથા વધારે શક્તિવાળા જીવને બોલવાની અને વિચારવાની શક્તિની જરૂર પડે છે, કે જેને લીધે તે બોલી શકેછેઅનેવિચારી શકે છે.
માટે બધા સંસારી જીવોની અપેક્ષાએ આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય, શ્વાસોચ્છ્વાસ, ભાષા અને મન એ છ પર્યાપ્તિઓ હોય છે. એ છથી વધારે જીવનશક્તિ સંભવતી જ નથી.
