________________
બંધતત્ત્વ
૧ ૨૧
સંસ્કૃત અનુવાદ प्रकृतिः स्वभाव उक्तः, स्थिति: कालावधारणम् । अनुभागो रसो ज्ञेयः, प्रदेशो दलसंचयः ॥३७॥
શબ્દાર્થ પથર્ડ = પ્રકૃતિ
પુમા = અનુભાગ સહાવો = સ્વભાવ
રસો = રસ કુત્તો = કહ્યો છે
ગેમો = જાણવો વુિં = સ્થિતિ
પાણી = પ્રદેશ ત્તિ = કાળનો
રત્નસંવમો = દલિકનો સમૂહ વહીર = નિશ્ચય
અન્વય સહિત પદચ્છેદ पयई सहावो वुत्तो, कालवहारणं ठिई, अणुभागो रसो णेओ, दलसंचओ पएसो ॥३७॥
ગાથાર્થ પ્રકૃતિ-સ્વભાવ કહ્યો છે. કાળનો નિશ્ચય તે સ્થિતિ છે, અનુભાગ તે રસ જાણવો, અને દલિકનો સંગ્રહ અથવા સમુદાય તે પ્રદેશ. Il૩ના
વિશેષાર્થ અહીં મોદકના દષ્ટાન્ત પ્રકૃતિબન્ધ આદિ ચાર પ્રકારના બંધ તત્ત્વનું સ્વરૂપ કહેવાય છે, તે આ પ્રમાણે
૧. પ્રકૃતિબંધ - આત્મા સાથે બંધાયેલી કામણ વર્ગણો તે કર્મ, કાર્મણ વર્ગણા અને આત્માનો સંબંધ તે બંધ. કોઈ પણ પ્રકારનો સ્વભાવ નક્કી થવા પૂર્વક જ બંધ થાય છે. માટે, તે પ્રકૃતિબંધ, જેમ મોદકમાં સૂંઠનો મોદક હોય તો વાયુ કરે, જીરૂ આદિકનો મોદક પિત્ત હરે, અને કપાપહારી દ્રવ્યનો મોદક કફ હરે, તેમ કોઈક કર્મ જ્ઞાનગુણનું આવરણ કરે, કોઈ કર્મ દર્શનગુણનું આવરણ કરે, ઈત્યાદિ રીતે બંધકાળે એક સમયમાં જુદા જુદા સ્વભાવનિયત થવા, તે પ્રકૃતિબંધ કહેવાય. અહીં પ્રકૃતિ એટલે સ્વભાવ, એવો અર્થ છે.
૧. આઠે કર્મના આઠ સ્વભાવ આગળની ૩૦મી ગાથામાં અને આઠે કર્મના સ્થિતિબંધ ૪૦-૪૧-૪૨મી ગાથામાં કહેવાશે.
૨. જો કે સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશનો સમુદાય એ પ્રકૃતિબંધ એવો અર્થ પણ છે, પરંતુ અહીં તે અર્થનું પ્રયોજન નથી. તેમજ પ્રકૃતિ એટલે ભેદ એવો પણ અર્થ થાય છે.
