Patanjalina Yoga sutro

SR No.: 008883
Original Sutra Author: N/A
Author: Gautam Patel, Ramkrushna Tuljaram Vyas
Publisher: Sanskrit Sahitya Academy Gandhinagar
Publication Year: 2004
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Worship
File Size: 29 MB

Page 488

४५४]
પતંજલિનાં યોગસૂત્રો
[५. ४ सू.२३
डेवाय छे.
ચિત્તના આવા સારૂપ્યથી ભ્રાન્ત બનેલા કેટલાક લોકો ચિત્તને જ येतन माने छे. वणी 3215900 मा (४) यित्तमात्र छे. २॥य, ઘડો વગેરે સકારણ લોક છે જ નહીં એમ કહે છે. તેઓ દયનીય છે. કેમ? કારણ કે એમની ભ્રાન્તિનું બીજ, બધા આકારોને પ્રકાશિત કરતું ચિત્ત છે. સમાધિપ્રજ્ઞામાં ય પદાર્થ પ્રતિબિંબિત થઈને એના આલંબનરૂપ બનેલો હોવાથી અન્ય છે. એ પદાર્થ જો ચિત્તમાત્ર હોય તો પ્રજ્ઞાવડે જ પ્રજ્ઞાના સ્વરૂપનો નિશ્ચય કેવી રીતે થાય? તેથી પ્રજ્ઞામાં પ્રતિબિંબિત બનેલા પદાર્થને नाव: निश्चय थाय छे, में पुरुष (मात्म) छ. माम Aslal, Us અને ગ્રાહ્ય રૂપવાળા ચિત્તના ભેદોના આધારે એ ત્રણેને પોતાની જાતિ પ્રમાણે જુદા પાડીને જેઓ જાણે છે, એ પુરુષો સમ્યમ્ દર્શનવાળા છે, અને એમણે પુરુષને જાણ્યો છે. ૨૩
तत्त्ववैशारदी तदेवं दृश्यत्वेन चित्तस्य परिणामिनस्तदतिरिक्तः पुमानपरिणतिधर्मोपपादितः । संप्रति लोकप्रत्यक्षमप्यत्र प्रमाणयति- अतश्चैतदिति । अवश्यं चैतदित्यर्थः । द्रष्टदृश्योपरक्तं चित्तं सर्वार्थम् । यथा हि नीलाद्यनुरक्तं चित्तं नीलाद्यर्थं प्रत्यक्षेणैवावस्थापयत्येवं द्रष्टच्छायापत्त्या तदनुरक्तं चित्तं द्रष्टारमपि प्रत्यक्षेणावस्थापयति । अस्ति हि व्याकारं ज्ञानं नीलमहं संवेद्यीति । तस्माज्ज्ञेयवत्तज्ज्ञातापि प्रत्यक्षसिद्धोऽपि न विविच्यावस्थापितो यथा जले चन्द्रमसो बिम्बम् । न त्वेतावता तदप्रत्यक्षम् । न चास्य जलगतत्वे तदप्रमाणमिति चन्द्ररूपेऽप्यप्रमाणं भवितुमर्हति । तस्माच्चित्तप्रतिबिम्बतया चैतन्यगोचरापि चित्तवृत्तिर्न चैतन्यगोचरेति । तदिदं सर्वार्थत्वं चित्तस्येति ।
तदेतदाह-मनो हीति । न केवलं तदाकारापत्त्या मन्तव्येनार्थेनोपरक्तं मनोऽपि तु स्वयं चेति । चकारो भिन्नक्रमः पुरुषेणेत्यस्यानन्तरं द्रष्टव्यः । तच्छायापत्तिः पुरुषस्य वृत्तिः ।
इयं च चैतन्यच्छायापत्तिश्चित्तस्य वैनाशिकैरभ्युपेतव्या । कथमन्यथा चित्ते चैतन्यमेत आरोपयाम्बभूवुरित्याह-तदनेनेति । केचिद्वैनाशिका बाह्यार्थवादिनः । अपरे विज्ञानमात्रवादिनः । ननु यदि चित्तमेव द्रष्ट्राकारं दृश्याकारं चानुभूयते हन्त चित्तादभिन्नावेवास्तां दष्ट्रदृश्यौ । यथाहुः