Nyaya Siddhanta Muktavali Part 1

SR No.: 008881
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandrashekharvijay
Publisher: Kamal Prakashan
Publication Year: 2006
Total Pages: 284
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 75 MB

Page 36

Chcestochodocochosocostosowodowotwowestwoodstawows.
com
“来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来来
| ४ : पर्वते अस्तु धूमः माऽस्तु वह्निः तो तेनी सामे त ३२4 : यदि धूमो वह्निं विनाऽपि
ત્ તરિંવદ્વાન્યો રચાત્ અર્થાત્ ય િવશ્વને શાત્ તરં ધૂમોપિ નથી–દ્ધિ વચમાવ થાત્ તર્દિ ઘૂમીમાવોfપ થાત્ અહીં પ્રથમ વન્યભાવ(વ્યાપ્ય)નો આરોપ કરીને પછી ધૂમાભાવ(વ્યાપક)નો આરોપ કર્યો છે. જો પર્વતમાં વન્યભાવ હોય તો તો ધૂમાભાવ પણ હોવો જ જોઈએ. પણ ધૂમ તો છે જ, (તમે પણ બહુ ધૂમ: કહ્યું જ છે) માટે વહ્નિ પણ હોવો જ જોઈએ, કેમકે ધૂમ-વહિનો કાર્ય-કારણભાવ સર્વત્ર સિદ્ધ છે.
પ્રસ્તુતમાં જયારે ઈશ્વરકતૃત્વવાદીએ નાસ્તિકના હેતુને અપ્રયોજક (મનું કે રાષચન્દ્ર મસ્તૃત્વ) કહ્યો ત્યારે તેની સામે નાસ્તિક તર્ક કરવો જોઈએ, પણ તે તેમ કરી શકતો નથી એટલે હવે તેનું અનુમાન હેત્વાભાસ બની જાય છે.
વળી શરીરનીત્વ હેતુમાં શરીર વિશેષણ વ્યર્થ છે, કેમકે જે જે શરીરથી અજન્ય હોય તે તે અકર્તક હોય (આકાશવ) તેમ ન કહેતાં જે જે અજન્ય હોય તે તે અકર્તક હોય (આકાશવ) એમ કહી શકાય છે. આવું કહેતાં જો વ્યભિચાર દોષ આવતો હોય તો જરૂર વિશેષણ મુકાત, પણ તેમ તો છે નહિ, છતાં “શરીર' વિશેષણ મૂક્યું છે માટે વ્યર્થવિશેષણ-વ્યાપ્યત્વાસિદ્ધિ દોષ આવે છે. દા.ત. પર્વતો ધૂપવાન વI અહીં યત્ર વહ્નિ તત્ર ધૂમ: વ્યાપ્તિ કરતાં વ્યભિચાર દોષ આવે છે. (કેમકે અયોગોલકમાં વતિ છે પણ ધૂમ નથી.) તેને દૂર કરવા માનવહેં હેતુ મૂકીએ, અર્થાત્ વતિને “આર્દ્રધનત્વ' | વિશેષણ લગાડીએ તો તે વ્યભિચાર દોષ રહેતો નથી, કેમકે જ્યાં આર્સેન્જનવતિ હોય ત્યાં ધૂમ હોય જ. આમ વ્યભિચારવારક વિશેષણ જ સાર્થક કહેવાય. - પ્રસ્તુતમાં શરીર વિશેષણ ન હોય તો પણ યત્ર મનન્યત્વે તંત્ર માતૃત્વમ્ વ્યાપ્તિ બની રહે છે. હવે આમ ગચેતાત્ હેતુ મૂકે તો ફિત્યાદિ પક્ષમાં અન્યત્વ હેતુ રહી | શકતો નથી, કેમકે સિત્યાદિ તો જન્ય છે. માટે સ્વરૂપાસિદ્ધિ દોષ પણ આવી જાય છે.
હવે પોતાની વાત સિદ્ધ ન થઈ છતાં વિજય મેળવવો હોય ત્યારે સામાની વાતને જૂઠી ઠરાવવા કોશિશ કરવી પડે. એટલે નાસ્તિક પણ ઈશ્વરવાદીને કહે છે કે તમારો | કાર્યત્વ હેતુ અાયોજક છે, અર્થાત્ મg (fક્ષત્યાદી) વર્ધત્વમ્ માતુ સર્વવત્વમ્ | આના અનુસંધાનમાં હવે મુક્તાવલી જોવી. मुक्तावली : मम तु कर्तृत्वेन कार्यत्वेन कार्यकारणभाव एवानुकूलस्तर्कः મુક્તાવલી : અમારો હેતુ અાયોજક નથી, કેમકે અમારે તો કર્તા અને કાર્ય વચ્ચેનો
ન્યાયસિદ્ધાન્ત મુક્તાવલી ભાગ-૧૦ (૨૫) EEEEEEEE
બ