________________
૧૮૮
કલ્પસ્થિત સાધુના દસ કપ આ પ્રમાણે છે ઃ
(૧) અચેલકલ્પ :– મર્યાદિત વસ્ત્ર રાખવા તથા રંગીન કે બહુમૂલ્યવાન, આકર્ષક વસ્ત્ર ન રાખવા પરંતુ સફેદ, અલ્પમૂલ્યવાન વસ્ત્ર રાખવા.
શ્રી બાકલ્પ સૂત્ર
(૨) ઔદ્દેશિકકલ્પ – અન્ય કોઈપણ સાધર્મિક અથવા સાંભોગિક સાધુઓના ઉદ્દેશ્યથી બનાવેલા આહારાદિ ઔદેશિક દોષયુક્ત હોવાથી તેવા આહારાદિને ગ્રહણ ન કરવા.
(૩) શય્યાતરપિંડ૫ ઃ- શય્યાદાતાના આહારાદિ ગ્રહણ ન કરવા.
(૪) રાજપિંડકહ્યું ઃ— અભિષિક્ત મહારાજા આદિના આહારાદિ ગ્રહણ ન કરવા.
:
(૫) કૃતિકર્મકલ્પ ઃ– રત્નાધિક સંતો સાથે વંદન આદિ વિનય વ્યવહાર કરવો.
= •
(૬) વ્રતકલ્પ :– પાંચ મહાવ્રતોનું પાલન કરવું અથવા ચાર યામનું પાલન કરવું. ચાર યામમાં ચોથા બર્મિષ્ઠાદાન વિરમણ વ્રતમાં ચોથા અને પાંચમા મહાવ્રતનો સમાવેશ થઈ જાય છે.
(૭) જયેષ્ઠકલ્પ :– જેની વડી દીક્ષા પહેલા થઈ હોય તે જયેષ્ઠ કહેવાય છે અને સાધ્વીઓને માટે બધા સાધુ જયેષ્ઠ છે, તેથી તેને જયેષ્ઠ માની વ્યવહાર કરવો.
(૮) પ્રતિક્રમણકલ્પ :– નિત્ય નિયમિત રૂપે દિવસ સંબંધી અને રાત્રિ સંબંધી પ્રતિક્રમણ કરવું.
(૯) માસકલ્પ :– હેમંત કે ગીષ્મ ઋતુમાં વિચરણ કરતાં કોઈ પણ ગ્રામાદિમાં સાધુએ એક માસથી અને સાધ્વીએ બે માસથી વધુ ન રહેવું તથા સાધુએ એક માસ રહ્યા પછી ત્યાં બે માસ સુધી અને સાધ્વીએ બે માસ રહ્યા પછી ત્યાં ચાર માસ સુધી ફરી આવીને ન રહેવું.
(૧૦) ચાતુર્માસ કલ્પ :– વર્ષાઋતુમાં ચાર મહિના સુધી એક જ ગ્રામાદિમાં સ્થિર રહેવું. ચાતુર્માસમાં વિહાર ન કરવો અને ચાતુર્માસ પછી તે ગામમાં ન રહેવું અને ત્યારપછી આઠ મહિના(પછી ચાતુર્માસકાળ આવી જવાથી બાર મહિના) સુધી ફરી ત્યાં આવીને ન રહેવું.
પ્રથમ અને અંતિમ તીર્થંકરના સાધુ-સાધ્વીઓને આ દસ કલ્પનું પાલન કરવું આવશ્યક છે. મધ્યમ તીર્થંકરોના સાધુ-સાધ્વીઓને ઉપરોક્ત દશ કલ્પનું પાલન અનિવાર્ય નથી. તે સાધુઓને દશ કલ્પમાંથી (૧) શય્યાતર-પિંડકલ્પ, (૨) કૃતિકર્મકલ્પ (૩) તકલ્પ (૪) જયેષ્ઠ કલ્પ. આ ચાર કલ્પનું પાલન અનિવાર્ય છે. શેષ છ કલ્પોનું પાલન કરવું આવશ્યક નથી. તેઓ પોતાની ઇચ્છાનુસાર છ કલ્પનું પાલન કરે છે. છ સ્વૈચ્છિક કલ્પઃ
(૧) અચેલ :– મધ્યના બાવીસ તીર્થંકરના સાધુઓ અલ્પમૂલ્યવાન કે બહુમૂલ્યવાન, સફેદ કે રંગીન, અલ્પ કે અધિક વસ્ત્રો ઇચ્છાનુસાર રાખી શકે છે.
(૨) ઔદેશિક :– પોતાના નિમિત્તે બનેલા આહાર આદિ લેવા નહિ પરંતુ અન્ય કોઈ સાધર્મિક સાધુને માટે બનેલા આહારાદિ ઇચ્છાપ્રમાણે લેવા.
(૩) રાજપિંડ :– રાજા માટે બનાવેલા આહાર આદિ ઇચ્છાનુસાર ગ્રહણ કરવા.
(૪) પ્રતિક્રમણ :– ઇચ્છાનુસાર દેવસી કે રાત્રિક પ્રતિક્રમણ કરવું પરંતુ પાખી, ચૌમાસી અને સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ અવશ્ય કરવું.
