________________
| प्रामृत-१: प्रतिभात-१
। १५ ।
हिनमान-रात्रिभानमा हानि-वृद्धि:|१० जइ खलु तस्सेव आइच्चस्स संवच्छरस्स सई अट्ठारसमुहुत्ते दिवसे भवइ, सई अट्ठारसमुहुत्ता राई भवइ, सई दुवालसमुहुत्ते दिवसे भवइ, सई दुवालसमुहुत्ता राई भवइ ।
पढमे छम्मासे अस्थि अट्ठारसमुहुत्ता राई, पत्थि अट्ठारसमुहुत्ते दिवसे, अस्थि दुवालसमुहुत्ते दिवसे, णत्थि दुवालसमुहुत्ता राई ।
दोच्चे छम्मासे अत्थि अट्ठारसमुहुत्ते दिवसे, णत्थि अट्ठारसमुहुत्ता राई, अत्थि दुवालसमुहुत्ता राई, पत्थि दुवालसमुहुत्ते दिवसे ।। ભાવાર્થ:- ૩ઃ અહોરાત્રિવાળા તે આદિત્ય સંવત્સરમાં એક વાર ૧૮ મુહૂર્તનો દિવસ અને એક વાર ૧૮ મુહૂર્તની રાત્રિ થાય છે તથા એક વાર ૧૨ મુહૂર્તનો દિવસ અને એક વાર ૧૨ મુહૂર્તની રાત્રિ થાય છે.
પ્રથમ છ માસમાં અર્થાતુ પ્રથમ છ માસના(દક્ષિણાયનના) અંતિમ દિવસે ૧૮ મુહૂર્તની રાત્રિ હોય છે પરંતુ ૧૮ મુહૂર્તનો દિવસ હોતો નથી ૧૨ મુહૂર્તનો દિવસ હોય છે પરંતુ ૧૨ મુહૂર્તની રાત્રિ હોતી નથી.
બીજા છ માસમાં અર્થાત બીજા છ માસના(ઉત્તરાયણના) અંતિમ દિવસે ૧૮ મહુર્તનો દિવસ હોય છે પરંતુ ૧૮ મુહૂર્તની રાત્રિ હોતી નથી, ૧૨ મુહૂર્તની રાત્રિ હોય છે, પરંતુ ૧૨ મુહૂર્તનો દિવસ હોતો નથી. ११ पढमे छम्मासे वा दोच्चे छम्मासे वा पत्थि पण्णरसमुहुत्ते दिवसे, णत्थि पण्णरसमुहुत्ताराई । तत्थ णं को हेडं वएज्जा ? ता अयण्णं जंबुद्दीवे दीवे सव्वदीवसमुद्दाणं सव्वब्भंतराए जाव एगं जोयणसयसहस्सं आयाम-विक्खंभेणं, तिण्णि जोयणसयसहस्साई सोलस सहस्साइं दोण्णि य सत्तावीसे जोयणसए तिण्णि कोसे अट्ठावीसं च धणुसयं तेरस अंगुलाई अद्धंगुलं च किंचि विसेसाहिए परिक्खेवेणं पण्णत्ते ।
___ता जया णं सूरिए सव्वब्भंतरमण्डलं उवसंकमित्ता चारं चरइ, तया णं उत्तमकट्ठपत्ते उक्कोसए अट्ठारसमुहुत्ते दिवसे भवइ, जहणिया दुवालसमुहुत्ता राई भवइ । ભાવાર્થ:- પ્રશ્ન- પ્રથમ છ માસ અને બીજા છ માસમાં ૧૫ મુહૂર્તનો દિવસ અને ૧૫ મુહૂર્તની રાત્રિ હોતી નથી, તેનું શું કારણ છે? ઉત્તર- સર્વ દ્વીપ-સમુદ્રોની મધ્યમાં એક લાખ યોજનની લંબાઈ-પહોળ ઈિ તથા ત્રણ લાખ સોળહજાર બસો સત્યાવીસ(૩,૧૬,૨૨૭) યોજન, ૩ ગાઉ, ૧૨૮ ધનુષ અને ૧૩ છે અંગુલથી કાંઈક અધિક પરિધિવાળો જંબુદ્વીપ નામનો દ્વીપ છે.
(આ જંબૂઢીપની ઉપર, મેરુપર્વત તરફના) સર્વાત્યંતર(પ્રથમ) મંડળ ઉપર સૂર્ય જ્યારે પરિભ્રમણ કરતો હોય ત્યારે આખા વરસનો સૌથી મોટો, લાંબામાં લાંબો ૧૮ મુહૂર્તનો દિવસ હોય છે અને ટૂંકામાં ટૂંકી ૧૨ મુહૂર્તની રાત્રિ હોય છે.
