________________
શતક-૮: ઉદ્દેશક-૮.
૨૦૧
વિવેચન :
પ્રસ્તુત સૂત્રોમાં સૂર્યની ગતિ તેમજ ક્ષેત્રને પ્રકાશિત આદિ કરવાની પદ્ધતિનો નિર્દેશ કર્યો છે.
પ્રસ્તુતમાં ક્ષેત્ર શબ્દથી સૂર્યના પ્રકાશ દ્વારા વ્યાપ્ત ક્ષેત્ર અર્થાત્ પ્રકાશિત આકાશ વિભાગનું ગ્રહણ કર્યું છે. ક્ષેત્ર તો અનાદિ અનંત છે, તેથી તેમાં અતીતાદિ વ્યવહાર સંભવે નહીં પરંતુ અહીં સૂર્ય પ્રકાશથી વ્યાપ્ત’ ક્ષેત્રનું તેવા વિશેષણ સાથે ગ્રહણ કરવાથી અતીતાદિ વ્યવહાર સંભવે છે. ફુદ ૨ યુ1િશરણં સૂર્ય સ્વતેની વ્યાખ્યોતિ તોત્રમુચ્યતે I-વૃિત્તિ.) સૂર્ય વર્તમાન તાપક્ષેત્ર, ગમન ક્ષેત્ર પર ચાલે છે.
અહીં, તે ક્ષેત્રને સ્પર્શ કરીને ચાલે, સ્પર્શ કર્યા વિના ચાલે વગેરે વર્ણન; પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના આહાર પદ પ્રમાણે જાણવાનું કથન છે. તે આ પ્રમાણે છે–(પુઠ્ઠા મહામહિસાવવિલાપુપુલ્લા
કિર્ષિ ના જય છ ) (૧) સ્પષ્ટ-સૂર્ય ગમન ક્ષેત્રને સ્પર્શ કરીને (૨) અવગાઢ -અવગાહિત કરીને (૩) અનંતરાવગાઢ-ક્ષેત્રને વ્યવધાન રહિત અવગાહિત કરીને (૪) અણુ, બાદર બંને પ્રકારના ક્ષેત્રને (સર્વાત્યંતર મંડળ અપેક્ષાએ અણુ, સર્વ બાહ્ય મંડળ અપેક્ષાએ બાદર) (૫) ઊધ્વદિ-સૂર્યમંડળ-બિંબની યોજન પ્રમાણ ઊંચાઈની અપેક્ષાએ ઊર્ધ્વ, તિર્યગુ, અધો દિશાને () આદિ, મધ્યાદિ-૧૮ મુહૂર્તાદિ દિવસના આદિ, મધ્ય, અંત ભાગને, (૭) સ્વવિષય-સ્વ ઉચિત ક્ષેત્રને (૮) આનુપૂર્વી અનુક્રમથી ગમનક્ષેત્રને (૯) છ દિશા–નિયમા છ દિશાને અવભાસિત પ્રકાશિત કરે છે.
પ્રસ્તુતમાં સૂર્ય સંબંધી પાંચ ક્રિયા દર્શાવી છે–(૧) છંતિ-ગમન કરે છે (૨) માર્વતિપ્રવાસયતઃ રૂપકુદ્યોતયત:, યથા શૂનતમેવ દશ્યતે I અતિ સ્થૂળ વસ્તુ દેખાય તેવો આછો પ્રકાશ (૩) ૩mોરિ-૩ોત તો-કૃશ પ્રવાસયતઃ યથા શૂનમેવ દરતે 1 ઉજાસ. સ્કૂલ વસ્તુને સારી રીતે જોઈ શકાય તેવો પ્રકાશ (૪) તતિ-તાપીત:- પનૌત શત ગુરુત, યથા મુક તિકિ દતે તથા શતઃ | પોતાના તાપથી ઠંડીને દૂર કરે તેવો તથા કીડી વગેરે સૂક્ષ્મ વસ્તુ જોઈ શકાય તેવો પ્રકાશ. (૫) પ્રભાતિ-માસયતઃ તિરાપોવશેષતોપનાતીત તો, યથા સૂક્ષ્મતરંદ પ્રભાસિત, અતિતાપથી વિશેષ પ્રકારે શીતને-ઠંડીને દૂર કરે તેવો તથા અતિ સૂક્ષ્મ વસ્તુ જોઈ શકાય તેવો પ્રકાશ. ઊધ્વદિ દિશામાં સૂર્ય પ્રકાશ પ્રમાણ:४४ जंबूद्दीवे णं भंते ! दीवे सूरिया केवइयं खेत्तं उड्डे तवेंति, केवइयं खेत्तं अहे तवेंति, केवइयं खेत्तं तिरियं तवेति ?
गोयमा ! एगंजोयणसयं उड्डे तति; अट्ठारस जोयणसयाई अहे तवंति, सीयालीसं जोयणसहस्साई दोणि तेवढे जोयणसए एक्कवीसं च सट्ठिभाए जोयणस्स तिरियं तवेति ।
