Page Text
________________
આવશ્યક નિર્યુક્તિ આદિ પ્રાચીન શાસ્ત્રોના આધારે તમસ્કાર મહામંત્ર-આવશ્યક વિચાર
પૂ. પંન્યાસ શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી મહારાજ સાહેબ
પ્રશ્ન : ‘શ્રી પંચ-પરમેષ્ટિ-નમસ્કાર' એ પદનો અર્થ શું? ઉત્તર ઃ પરમપદે વિરાજમાન શ્રી અરિહંત, શ્રી સિદ્ધ, શ્રી આચાર્ય, શ્રી ઉપાધ્યાય અને શ્રી સાધુ એ પાંચ પરમેષ્ઠિઓને નમવાની ક્રિયાનું નામ શ્રી પંચ-પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર છે.
પ્રશ્ન : એ પાંચને પરમેષ્ઠિઓ કેમ કહેવાય છે ?
ઉત્તર : પરમ અર્થાત્ ઉત્કૃષ્ટસ્થાનમાં સ્થિત હોવાથી, શ્રી અરિહંતાદિ પાંચેયને પરમેષ્ઠિઓ કહેવામાં આવે છે. પ્રશ્ન : શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર મંત્રને ‘નવકાર મંત્ર' કેમ કહેવાય છે ?
ઉત્તર : 'નવસુ પટેષુ વારા: પ્રિયાઃ સ્મિન્ સ નવારઃ ।' `નવ વારા: પ્રિયા યસ્મિન્ સ નવારઃ ।' અર્થાત્-‘જેના નવે પદોમાં (પૂર્વાનુપૂર્વી, પથાનુપૂર્વી અને અનાનુપૂર્વી દ્વારા ગણવારૂપ) ક્રિયામાં ભેદ છે અથવા જેમાં (ગણવારૂપ) નવ ક્રિયાઓ છે. તેને નવકાર કહે છેઃ એ કારણે શ્રી પંચપરેષ્ઠિ નમસ્કાર મહામંત્રનું બીજું નામ ‘શ્રી નવકાર મંત્ર' પણ છે.''
પ્રશ્ન : શ્રી નવકાર મંત્રમાં 'નો' એ પદનો પ્રથમ અક્ષ૨ 'ન' સમજવો કે 'ન‘ સમજવો ?
ઉત્તર : પ્રાકૃતમાં આદિમાં 'નકાર' ના સ્થાનમાં 'શકાર' આદેશ વિકલ્પે થાય છે, તેથી 'માઁ' એ બંને પદો શુદ્ધ હોવા છતાં ‘ણકાર’ એ (છંદ-શાસ્ત્રમાં નિષિદ્ધ) દગ્ધાક્ષર છે તેથી ‘નાં' પદનું ઉચ્ચારણ જ શુદ્ધ માનેલું છે. કેટલાક ‘ણકાર’ ને જ્ઞાનનો વાચક માની, દુગ્ધાક્ષર હોવા છતાં તેને મંગલસ્વરૂપ માને છે અને ’મો' પદનું ઉચ્ચારણ કરે છે, પરંતુ તે બહુ પ્રચલિત નથી.
પ્રશ્ન : `નમ:' એ પદનો સંક્ષેપમાં શું અર્થ છે ? ઉત્તર : 'નમઃ' એ નેપાતિપદ દ્રવ્ય અને ભાવના સંકોચ (સંક્ષેપ) અર્થમાં વપરાયેલું છે. હાથ, પગ અને મસ્તકાદિ
શરીરના અવયવોની ગ્રહકા, કંપન અને ચલનાદિ ક્રિયાઓને રોકવી, નિયમિત કરવી, એ દ્રવ્યસંકોચ છે અને વિશુદ્ધ મનનો નિયોગ (મનનું શુદ્ધ પ્રણિધાન) એ ભાવસંકોચ છે. અર્થાત્ 'નમઃ ' એ પદથી દ્રવ્ય અને ભાવ ઉભય પ્રકારના નમસ્કારનું ઘોતન થાય છે.
પ્રશ્ન : 'નમાં ગરિમાળ' | એ પાઠની જગ્યાએ 'ત' અને 'તાન' પાઠ પણ મળે છે, તો એ ત્રણમાંથી ક્યો પાઠ સાચો છે ?
ઉત્તર : 'નમો અરિPj" એ જ પાઠ સાચો છે, તો પણ શ્રી અરિહંત પરમાત્માના જુદા જુદા ગુણોની અપેક્ષાએ અર્થથી ત્રણે પાઠો એક જ અર્થને કહેનારા છે, તો પણ પાઠભેદ ન થવાની ખાતર `નમો અરિહંતાણં' । પદનું ઉચ્ચારણ જ શુધ્ધ માનેલું છે.
પ્રશ્ન : અરિહંત, અરહંત અને અરુહંત-એ ત્રણે પદોના અર્થોમાં શું તફાવત છે ?
ઉત્તર : પ્રથમ શ્રી અતિ પદનો સંક્ષિપ્ત અર્થે વિચારીએ. 'મરિ ।' એટલે 'દુશમ્ન' તેને ' એટલે 'હણનાર' એવો અર્થ થાય છે. એ સંબંધી શાસ્ત્રોમાં કહ્યું કે
છે
"अठ्ठविहंपि य कम्मं, अरिभुयं होई सव्वजीवाणं । હું મારા, અરિહંત મેળ મુનિ |||||| “આઠ પ્રકારનાં કર્મ એ જ સર્વજીવોને અભૂિત છે, તે કર્મરૂપ શત્રુઓનો નાશ કરનારા હોવાથી શ્રી ‘અરિહંત’ કહેવાય છે.’'
અથવા
બાજરી, રિયાળ અને વિ પરિસડવસો, નામચંતા નમોઽરિહા ||૧||′
“રાગ, દ્વેષ, કષાય, પાંચ ઇન્દ્રિયો, પરિષદ્ધ અને ઉપસર્ગાને નમાવનારા શ્રી અાિંતો નમસ્કારને યોગ્ય છે.'
શ્રી કીર્તિકુમાર શાંતિલાલ શાહ
હસ્તેઃ નિરૂપમાબેન કીર્તિકુમાર શાહ પરિવાર (વાંકાનેરવાળા)
૫૦
| SR No. | 008742 |
| Book Title | Navkar Prabhav |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | |
| Publisher | Jain Prarthana Mandir Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 252 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Yoga |
| File Size | 4 MB |