________________
૪. સહાર્થ બહુવ્રીહિ
૬. સહ અવ્યય, તૃતીયાન્ત નામ સાથે અન્યપદના વિશેષણ તરીકે બહુવ્રીહિ સમાસ પામે છે.
सह पुत्रेण सपुत्र आगतः ।
सह छात्रेण सच्छात्र आगतः ।
સદ મહેન વર્તતે સમર્ઃ । સનઃ । સક્ષ્મયઃ ।
પાઠ ૩૧ મો
૫. દિગર્થ બહુવ્રીહિ
૭ લોક વ્યવહારમાં પ્રચલિત દિશાવાચક નામ, એવાજ બીજા દિશાવાચક નામ સાથે બહુવ્રીહિ સમાસ પાસે છે. આ સમાસ તે તે દિશાના અંતરાલને કહે છે.
दक्षिणस्याश्च पूर्वस्याश्च दिशो र्यदन्तरालम् सा 'ક્ષિળપૂર્વા નિત્ અગ્નિ કોણ.
I
એ પ્રમાણે, પૂર્વોત્તર ઇશાન કોણ. ઉત્તરપશ્ચિમા । વૃક્ષિણપશ્ચિમા । સમાસોપયોગી વિધિ
૮. ઉપમાનવાચક શબ્દની પછી રહેલા ગુરુ શબ્દથી સ્ત્રીલિંગમાં (ૐ) પ્રત્યય થાય છે. તથા સહિત સહિત સહ સષ્ઠ વામ અને ક્ષ્મિળ શબ્દની પછી રહેલા ૩રુ શબ્દથી પણ થાય છે. રમ વ સ યસ્યા: સ રમો / રમ્યો । વામૌ (સુન્દરી) ગુરૂ યસ્યા: સા વામો: પણ – વૃત્તૌ ગુરૂ યસ્યા: સા વૃત્તોહઃ । પીનો.: અહીં ૐ ન થાય.
૯ ો શબ્દ અને ફૅ (ડી) આ (ઞપ્) તથા ૐ (H) પ્રત્યયો જેને અંતે છે એવા સ્ત્રીલિંગ શબ્દો, સમાસને અન્ને હોય અને ગૌણ પડી ગયેલા હોય તો તેઓનો સ્વર હૂસ્વ થાય છે.
પરંતુ અંશિ સમાસ અને સ્ (યસુ) પ્રત્યયાન્ત બહુવ્રીહિમાં સ્વર હ્રસ્વ થતો નથી.
૧. નિ. ૧૨ જુઓ.
૨૧૨
