________________
૧૮૩
વેદોષવિચાર
અત્યંતર વસ્તીના વસવાટને ચારે તરફ દુર્ગ હોય નગરના બાર પ્રકારમાં મમત અને માનસારે કહ્યું છે. પ. બેટ–ખેટક –
નગરથી અર્ધપ્રમાણ વિખંભ પ્રમાણુનું પેટ કે ખેટકતે નગરથી એક જન દૂર ખેટક વસેલું હોય નગરના માર્ગો ૩૦ ધનુષ્ય હાય. ત્યારે ખેટકના માર્ગો ૨૦ ધનુષ્ય વિસ્તાર હોય.
- બ્રહ્માંડ પુરાણમાં તેને લઘુનગર તે સમતલ ભૂમિ પર કે સરિતા તટ પર કે વન પ્રદેશમાં કે નાના ના પહાડોની પાસે વસેલું હોય વિશેષ કરીને શિપી વર્ગ અને શુદ્રોને નિવાસ હેય. કૌટિલ્ય તેને ધૂળને કેટલું કહે છે. શિલ૫રત્નમાં કહ્યું છે કે કલા કક્ષાના કારણે અધિક સમૃદ્ધ થયું હોય તે તેને શાખા નગર કહેલું છે. ૬. અર્વટ
ખર્વને માનસારમાં ગામનું અર્થ અથવા પર્વને નૃપભેજન શાલા મંડપ પણ કહ્યો છે. કૌટિલ્ય અર્થશાસ્ત્રમાં બસે ગામના રક્ષણાર્થ દુર્ગ કહ્યો છે. ૭. શિબિર–
છાવણી, સેના સ્થાન ક્ષણિક દુર્ગ તેને શિબિર કહે છે. ૮. સ્થાનીય--
સ્થાનીય નામના નગરના માટે ચાણયે તેના અર્થશાસ્ત્રમાં દુર્ગ કહ્યો છે અને ૮૦૦ ગામને મધ્યમાં સ્થાનીય નામને દુર્ગ કહ્યો છે. મયમત અને શિલ્પરત્નમાં સરિતા તટ પર અથવા પર્વતીય તલાટી પર તથા સંન્યાર્થી સ્નાન અને રાજયનું ઉપવ્યવહાર-દફતર ૯. દ્રોણામુખ---
સરિતા તટ કે સાગર તટ (બંદર) ૧૦. કેમ કેલમ
પર્વ તેના મધ્યમાં આરણ્યર નગર ૧૦૦ દંડથી ૫૦૦ દંડ સુધી નું પ્રમાણુનું તેને કેટમ કલમ કહે છે. ૧૧. નિગમ વ્યાપાર–
મેટા નગરની વચ્ચે શિપીઓની વસતી વાળું નગર-કસબા કહેવાય તેનું પ્રમાણ નગર અને ગામના વચ્ચેનું સમરાંગણમાં કહ્યું છે તેમાં શિપીવર્ગ પ્રાધાન્ય ઉપરાંત ચારે વર્ણના લકે પણ રહે નિગમને બીજો અર્થ વ્યાપર પણ થાય છે.
