Page Text
________________
વિપ્રાસાદ
દ્વારમાન: એક ગજથી ચાર ગજ સુધીના પ્રાસાદને પ્રત્યેક ગજે સેળ ભેળ આંગળ ઊંચું દ્વાર થાય છે. પાંચથી આઠ ગજના પ્રાસાદને ત્રણ ત્રણ આંગળની વૃદ્ધિ કરવી. નવ ગજથી પચાસ ગજ સુધીના પ્રાસાદને બે બે આગળની વૃદ્ધિ કરવી. આ નાગરદ્વારમાન છે. ડહેલીના ઉદયમાનથી અર્ધા વિસ્તાર દ્વારને રાખ.
શાખાસવરૂપ ત્રિ, પંચ, સપ્ત અને નવ પ્રતિશાખાનાં દ્વાર થાય છે. ત્રિશાખા મંડલેશ્વર રાજાને, પંચશાખા ચક્રવર્તિ રાજાને સતશાખા સર્વદેવને અને નવશાખા દ્ધ (મહેશ)ના પ્રાસાદને કરવી.
વિશાખાને સુભગા, પંચશાખાને નંદિની, સસ્તુશાખાને હસ્તિની અને નવશાખાની પદ્મિની એવી સંજ્ઞા છે. નવશાખાને બે રૂપસ્તંભો કહ્યા છે. બીજે મધ્યમાં એક રૂપસ્તંભ કહ્યો છે. દ્વારની ઊંચાઈના ચેથા ભાગે પ્રતિહારના રૂપને ઠેકે રાખ આને પ્રાચીન ગ્રંથમાં નિગર કહ્યો છે.
દરેક શાખામાં ચંપા છડી, દેરડીના ઘાટ વર્તમાનમાં થાય છે. કારમાં પેસતાં પહેલી આવતી પહેલી શાખાને પત્રશાખા કહે છે. છેડા ઉપરના શાખાને સિંહશાખા કહે છે. બારમી સદીના મહાપ્રાસાદેમાં સિંહશાખામાં ઘેડા ઉપર સ્વાર અને વ્યાવનાં સ્વરૂપ કરતા. | મધ્યના રૂપસ્તંભમાં ઘાટ થાય છે. વધુ દ્રવ્યવ્યયે જે દેવને પ્રાસાદ હોય તેના પર્યાયનાં અન્ય સ્વરૂપે થાય છે. સૂર્યના મંદિરમાં નવ ગ્રહ, દેવીના મંદિરમાં સપ્ત માતૃકાઓ કે નવદુર્ગાના સ્વરૂપ, શિવના મંદિરમાં અન્ય અદ્ર સ્વરૂપે, જિનને વિદ્યાદેવીએનાં સ્વરૂપો પંક્તિબદ્ધ કરવામાં આવે છે. ઉત્તરંગમાં વિશેષ કરીને ગણેશમાત વિગશને ગરૂડની અને જનને જની મૂર્તિ થાય તેમાં બે બાજુ માલાધરનાં સ્વરૂપે થાય છે તેના ઉપર સાત કે નવ રથિકાઓનાં દેવસ્વરૂપ થાય છે. બારમી સદીમાં ઘણુંખરા મંદિરમાં ઉત્તરંગમાં નવ ગ્રહોનાં સ્વરૂપે થતાં. - શાખાના ઠેકામાં જે દેવને પ્રાસાદ હોય તેનાં પ્રતિહારનાં સ્વરૂપ થાય છે જે ઉપરથી કેવા દેવ-દેવીને પ્રાસાહ છે તે ઓળખી શકાય.
ઉબરે: સ્તંભની કુંભીના સમસૂત્રે શાખા નીચેનાં નિલકડાં રાખવામા આવે અને નીલકડાંની વચ્ચે દ્વારા મધેનું ઉદુંબર (ઉંબરા) કહે છે તે ઊંચો લાગે તે તે કુંભીના પ્રમાણથી અર્ધા કે ત્રીજા ભાગે ઉંબરે (ગાળ) નીચે કરવાનું કહ્યું છે. કેટલાંક શિપીએ ઉબા ગાળવા સાથે નીલકડાં ને પણ ત્રીજા ભાગે ગાળે છે શિલ્પીમાં કેટલાંકમાં તે મતભેદ છે.
ઉર્દુબર દ્વારા વિસ્તારના ઉત્તર મંદરક (માણુ) કરી તેની બે બાજુ ગ્રાહમુખ કરવાં. ઉદુંબરની (ઊંચાઈમાં) ત્રીજા ભાગે નીચે પીઠ (કર્ણિકા વાળું કરવું.
અર્ધચંદ્ર મંડેવરનાં ખરાના થરના સમસૂત્રે અર્ધચદ્ર ( દ્ધાર) ઉચે કરો. તે દ્વાર વિસ્તાર એટલે લાંબો અને રેખાથી અર્ધખરામાં અર્ધચંદ્ર કરવા તેની લંબાઈના ચાર ભાગમાં બે ભાગને મધ્યે અર્ધગેળ-અર્ધચંદ્ર કરો. તેની બે બાજુ ગગારક કરવું તેના ગાળામાં બે સુંદર શંખે અને કમળથી અલંકૃત અર્ધચંદ્ર કરવાં.
૧૨
| SR No. | 008458 |
| Book Title | Vastunighantu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana |
| Publication Year | |
| Total Pages | 302 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 7 MB |