Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

SR No.: 008414
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 326
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 9 MB

Page 53

[ पा० १, सू० ५३. ]
कलिकालसर्वज्ञोहेमचन्द्रसूरिमगवत्प्रणीते
-
"क्रदुङ वैक्लव्ये" संक्रन्दयतीति-संक्रन्दन इन्द्रः; कटस्य चैत्रः । केचिदनपूर्वादिच्छन्ति--कारी, हारी। "कृषं विलेखने" विलेखनं हलोत्कर्षणम्, संकर्षति यमुना- व्यभिभ्यां भुवोऽतीते-विभवति स्म-विभावी, अभिभावी। मिति-संकर्षणो बलभद्रः, "हषु अलीके" "हषच तुष्टो" ! वि-परिभ्यां भुवो हस्वश्न वा-विभवति-विभावी, विभवी; 40 संहति संहृष्यति वेति–संहर्षणः ।
परिभावी, परिभवी। वे; शोङ-षिगोदेशे ह्रस्वश्च5 कर्मोपपदात् ण्यन्तात् दमादिचतुश्यात् संज्ञायामनो भवती- गुरणश्चित्ते विशेते विसिनोति बा-विशयीविषयी च त्याह-कर्मण इत्यादि, सर्व दमयतीति-सर्वदमनः, प्रदेशः, निपातनात् षत्वम् । ग्रहादिराकृत्तिगणः ॥५३॥ " अर्द गति-याचनयीः " " अदिण हिसायाम् " जनमर्दयतीति--जनार्दनः, वित्तं विनाशयतीति--वित्त- श० म० न्यासानुसन्धानम्-ग्रहा० । अत्रापि गणे
विनाशनः, मधुसूदयतीति--मधुसूदनः । न केवलं । नामान्येव पठितानि, तस्यापि पूर्वोक्तमेव विशिष्टविषया-45 10 संज्ञायामेव किन्त्वसंज्ञायामपि भवतीत्याह-असंज्ञाया- र्थत्वं रूपनिग्रहार्थत्वं च प्रयोजनम्, तश्च तत्र तत्र गणे
मपीति । रिपं दमयतीति-रिपदमनः, कूल दमय- एव निदिधम, अत्र च काश्चित प्रकृतय एवोपसर्गविशेष तीति-कूलदमनः, परमर्दयतीति–परार्दनः, रोग सहिता अर्थविशेषनियन्त्रिता वा पठिता: । "ग्रहीश् उपानाशयतीति--रोगनाशनः, अरि. सूदयतीति-रि-दाने" गृहातीति णिनि उपान्त्यवद्धौ--ग्राही! "ष्ठी सूदनः । कर्मण्यणि प्राप्तेऽनः ।
गतिनिवृत्ती" तिष्टतीति णिनि "आत ऐ:०" | ४. ३. 50 15 ण्यन्ताण्यन्तसाधरण्येन संज्ञायामाह-दि-भीषि- | ५३. । इत्याकारस्य एकारे आयादेशे च-स्थायी. उप
भूषि-दृषि-जल्पिभ्यः इति--"नर्द शब्दे" नर्दयतीति-- तिष्ठते । उपतिष्ठति वा ] इति-उपस्थायी । नर्दनः, "निभीक भये" हेतुकर्ततो भये वर्तमानस्यास्य "मन्त्रिण गुप्तभाषणे" मन्त्रयते इति-मन्त्री । "मृदश जो "बिभेतेीष च" [ ३.३.१२. | इत्यात्वे भीषा- क्षोदे" संमदनातीति सम्पर्वादेव णिनि-, देशे आत्मनेपदे च विभीषयते इति-विभीषणः, "भूष "रुधु पी आवरणे" उपरुणद्धि अवरुणद्धीति–उपरोधी, 55 20 अलङ्कारे" भूषयतीति-भूषणः, "दृपौच हर्षमोहनयोः" । अवरोधी। "राधंट संसिद्धी" अपराध्नोतीति-अप- .
दृप्यतीति-दर्पणः, “जल्प व्यक्त वचने" जल्पतीति-- | राधी । “पहिच मर्षणे" उत्सहते इति-उत्साही। जल्पनः । न केवलमेत एव धातवो नन्द्यादयोऽपि त्व- | "दासृग् दाने' उद्दासतीति-उदासी । “भासि दीप्तौ" न्येऽपीत्याह-बहवचनमाकृतिगरणार्थमिति-अन्यथा | उद्धासते इति--उद्धासी। "श्रृंट श्रवणे" निशणो'नन्द्यादेः' इत्येव ब्रूयादिति भावः । ५. १. ५२. ।। तीति णिनि वृद्धावाधादेशे-निश्रावी । “शोंच तक्षणे" 60
निश्यतीति गिनि ओकारस्य "आत् सन्ध्यक्षरस्य' [ ४. . 25 ग्रहादिभ्यो णिन् ।५. १. ५३. ।।
२.१.] इत्याकारे तस्य "आत ऐः कृचौ" [ ४. ३. त० प्र०-ग्रहादिभ्यो नामगणदृष्टेभ्यो णिम् प्रत्ययो
५३. ] इत्यैकारे तस्यायादेशे च-निशायी, "विशंत् भवति । ग्राही, स्थायी, उपस्थायी, मन्त्री, संमी।
प्रवेशने" निविशतीति-निवेशी। "वसं निवासे" निदउपा-वाभ्यां रुधः-उपरोधी, अवरोधी । अपात् राधः- सतीति–निवासी, "ट्रवपी बीजसंताने" निवपतीति-- 65 30 अपराधी। उदः सहि-दसि-भासिभ्यः—उत्साही, उदासी, | निवापी, "रक्ष पालने" निरक्षतीति-निरक्षी। "हग .
उद्भासी । नेः श्रु-शो-विश-बस-वप-रक्षिभ्यः-निश- हरणे" न व्याहरतीति णिनि वृद्धोवारादेशे-अव्याणोति-निश्रावी, निशायी, निवेशी, निवासी, निवापी, हारी, न मंव्याहरतीति—असंव्याहारी, न संव्यवहरनिरक्षी । नञो व्याह-संव्याहृ-संव्यवह-याचि-व्रज-वद- | तीति—असंव्यवहारी "डयाचग याचने" न याचते
:- व्याहरति—अव्याहारी, असंव्यवहारी, इति---अयाची, "ब्रज गतौ" न बजतीति-अवाजी, 70 35 अयाची, अवाजी, प्रवादी, अवासी । नपूर्वात् स्वरा- "वद व्यक्तायां वाचि' न वदतीति-अवादी, "वसं न्तादचित्तवत्कर्तृकात् अकारी घर्मस्य बालातपः, अहारी | निवासे" न वसतीति-अवासी, अव्याहारिप्रभृतीनां शीतस्य शिशिरः, चित्तवत्कत कान मबति-अकर्ता | निषिद्धार्थता भवति, कथं पुन: प्रतिषिद्धानां प्रयोगः।