Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 422

प्रथमपरिशिष्टे खोपझवृत्तिसंकलित
तरलं यवाग्वां पुष्पे पाटलं पटलं चये। पुंसकत्वमेव-शुक्लस्य भावः कर्म वा शौक्लपम् । एवम्-दार्यम् , वसन्ततिलकं वृत्ते कपालं भिक्षुभाजने ॥२॥ जाज्यम् , ब्राह्मण्यम् , माणव्यम्, वाडव्यम् । सेनैव, सैन्यम् ।
तरलं यवाग्वाम्-यवाग्वां वाच्यायां तरलशब्दः स्त्री एवम् चातुर्वर्ण्यम् , चातुराश्रम्यम् , त्रैलोक्यम् , सार्ववैद्यम्, 40 नपुंसकलिङ्गः।तरला, तरलम्
चातुर्वैद्यमित्यादि। अकत्रनट्-आस्थानी, आस्थानम्-राज6 "यवागूस्तरलाच सा" इत्यमरः।
सभा । राजधानी, राजधानम्-स्कन्धावारः। चालनी, चाल
नम्-तितउः। एवम् करणी, करणम् ; अधिकरणी, अधिकरणम् ; “यवागूस्तरलं क्लीबे" इति माला।
प्रमाणी, प्रमाणमित्यादि । कचिद् वचनात् कचित् स्त्रीत्वमेव । अन्यत्र तु सुरायां तन्नामत्वात् स्त्रीत्वमेव । हारमध्यमणी
गुणलयनी-दूष्यम् । धारणी-नाडिका बुद्धोक्तमन्त्रभेदश्च 145 हारे च आभरणनामत्वात् पुंस्त्वम् । चलभासुरयोस्त्वाश्रय
भ्रमणी-राज्ञः क्रीडाद्या क्रिया। प्रसाधनी-ककः, कङ्कतिका, लिङ्गः । पुष्पे पाटलम्-पाटलशब्दः पुष्पे वाच्ये स्त्री
सिद्धिश्च । वेषे तु नपुंसकम् । गवादनी-गवां घासभुजिस्थानम् । 10 नपुंसकलिङ्गः । पाटला, पादली वा । पाटलं पुष्पविशेषः ।
अधिश्रयणी-चुल्लिः । जवनिका-काण्डपटः। अङ्गारधानी-अजायदमरः
रशकटी। क्षेपणी-नौदण्डः । वन्चिनपुंसकत्वमेव-प्रधीयते. "पुष्पे क्लीबेऽपि पाटला"। ऽस्मिन्निति प्रधानम्
50 पाटलीत्यपि । व्रीही धान्यनामत्वात् पुंस्त्वमेव, वर्ण विषय- । “प्रकृतौ च महामात्रे प्रज्ञायां परमात्मनि । ' नामत्वात् पुंस्त्वमेव, वर्णवति तु गुणवृत्तित्वादाश्रयलिङ्गता । नपुंसकं प्रधानं स्यादेकत्वे तूसमे सदा" ॥ 15 पटलं चये-चये समूहे वाच्ये पटलशब्दः स्त्री-नपुंसकलिङ्गः। उपधानं उपबर्हणं च-उपधार्हः । उद्वानम्-चुल्लिः । साध्यते - पटली, पटलम्-समूहः । यदमरः
ऽनेन साधनम्-प्रमाण तुरगादिसमूहश्च । शाश्वतस्तु“समूहे पटलं न ना"।
"निवृत्तौ दापने सिद्धौ गतावनुगमे धने । पिटक-तिलक-परिच्छदेषु तु लान्तत्वान्नपुंसकः । गृहोपरि- उपायमृतसंस्कारवधभेद्रेषु साधनम् ॥ भाग नेत्ररोगयोस्तु त्रिलिङ्गो वक्ष्यते। वसन्ततिलकं वृत्ते- निवेशनम्, आंबेशनं च-कर्मशाला । निःसरणम् , 20 वृत्तविशेषे वाच्ये वसन्ततिलकशब्दः स्त्री-नपुंसकः । वसन्त- | यानम् , मरणम् , मोक्षः, उपायः, निर्गमः, द्वारं च । निस्तरतिलका, वसन्ततिलकम्-चतुर्दशाक्षरं वृत्तम् । स्त्रियां रूढः। णम्-उपायः, तरणम्, निर्गमश्च । सदानम्-दाम । छादनम् - क्लीबेऽरुणः। अन्यत्र तु तिलकलिङ्गमेव पुं-नपुंसकत्वम्। कपालं | पटलम् । नियानम्-गोदोहरजुः। लक्षणम्-लक्ष्म, चिलम् , नाम 60 भिक्षभाजने-कपालशब्दो भिक्षुभाजने वाच्ये स्त्री-नपुंसक-च; सौमित्रौ तु देहिनामत्वात् पुंसि । औणादिकाणप्रत्ययान्तस्य लिङ्गः । कपाली, कपालम्-भिक्षुभाजनम् ; अरुणस्य । | तु बाहुलकानपुंसकत्वम् दोहदलक्षणं गर्भः यौवनसन्धिश्च । 28 "पुण्ये प्रामे वने वा महति सितपटच्छमपाली कपालीम्"।
लाञ्छनम्-लक्षणमेव, दोषश्च । उपवर्तनं देशः, उपावर्तनमिति
कात्यः । संहननम्-शरीरम् । छर्दनम्घटाद्यवयवे तु घु-नपुंसक उक्तः । [मविपुला ] ॥ २ ॥ ' अर्द्धपूर्वपदो नावष्टयणक-नटौ क्वचित् ।।
“छर्दनं वमने क्लीबं निम्बालम्बुसयोः पुमान्"।
वेष्टनम्चोराधमनोशायक कथानककशेरुके ॥३॥
"वेष्टनं कर्णशष्कुल्यामुष्णीषे मुकुटे वृतौ"। अर्द्धपूर्वपदो मावः-अर्द्धशब्दपूर्वपदोऽट्समासान्तो
शयनम्30 नौशब्दः स्त्री-नपुंसकलिङ्गः । अर्द्धनावी, अर्द्धनावम् । व्यण- "निद्रायां शयनं क्लीने शय्यासुरतयोरपि" । कर्बनटौ कचित्-ट्यणप्रत्ययान्तम् , कर्तृवर्जिते कारके शासनम् -
10 योऽनट् प्रत्ययस्तदन्तं च नाम कचिल्लल्यानुसारेण स्त्री-नपुंसक- शासनं राजदत्तोा लेखाज्ञाशास्त्रशास्तिषु"। लिङ्गम् । ट्यण-उचितस्य भावः कर्म या औचिती, औचि
उच्छादनम् , उत्सादनम् , उत्साहनम् , उद्वर्तनं व-शरीरव्यम् । एवम् , यथाकामी, यथाकाम्यम् ; वैदग्धी, वैदग्थ्यम् | मलमार्जनम् । व्याकरणम्-शब्दशास्त्रम् । करणम्35 मैत्री, मैत्र्यम् ; आनुपूर्वी, आनुपूर्व्यम् ; आहेन्ती, आर्हन्त्यम्। "करणं साधने क्षेत्रे काये कायस्थकर्मणि ।।
चातुरी, चातुर्यम् ; सामग्री, सामन्यमित्यादि । क्वचिद् वच- गीताऽङ्गहारसंक्शक्रियाभेदेन्द्रियेषु च। . नातू कचित् स्त्रीत्वमेव-शीलमेव शैलीयमाचार्यस्य । क्वचिन- स्थानम्