Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 382

४०
'स्ववनदायशब्दास्तु पुं- नपुंसका वक्ष्यन्ते । धनम् । शैवम् स्थाप्यधनमित्यर्थः । यौतकम् - युतयोर्वधू-वर योदयम् । अनाहते-रुक्मरूप्ये, अरुष्यं च । आहतं तु रूप्यम् यद् गौड:
wwww
5.
25
प्रथमपरिशिष्टे स्वोपज्ञवृत्ति संकलितं.
धनविशेषोऽपि न्तिसोमम् । कुञ्जलम्, महारसम् वीरम्, सौवीरमित्यादि । शुभनाम - शुभम् धःश्रेयसम्, कल्याणम्, पुण्यम्, मङ्ग- 40 लम् भद्रम्, मदम्, कुशलम् सुकृतम्, श्रेयः, सुनृतम्, भव्य काम्यम्, श्वोवसीयसम्, भानुकम्, भविक्रम्, शिवमिलादि । क्षेमस्य तु पुं-नपुंसकत्वं वक्ष्यते । पुण्यश्रेयः शिवभद्रादयस्तद्वत्याश्रयलिङ्गाः । परमशुभत्वान्निःश्रेयसमपि शुभम्, निःश्रेयसम् । अयं शम्भावपि बाहुलकान्नपुंसकः । यद् गौड:- 45 " निःश्रेयसं तु कल्याणेऽपवर्गे शङ्करेऽपि च । निर्वाणं कल्याणम् " ॥ इत्यादि ।
"आहतस्वर्णरजते रजते च नपुंसकम् । मुरूये त्रिपु रूप्यं स्यात् " ॥ कृताकृतम्-हिरण्यम् । रूप्यसुवर्णादन्यत् कुप्यम् । रत्ननाम - रत्नम्, वसु, माणिक्यम् इत्यादि । जातौ जातौ यदुत्कृष्टं तदपि रत्नम् । नभोनाम - नमः - वियत् खम्, इन्द्रिये 10 तु तन्नामत्वात् सिद्धम्, सूर्ये तु देहिनामत्वात् पुंसि । अन्तरिक्षम्-अम्बरम्, अनङ्गम् ; का तु देहिनामत्वात् पुंसि 1 व्योम - गगनमित्यादि । दो-दिवौ स्त्रियामुक्तौ । आकाश-विहा-हम्, अब्जम् कुशेशयम्, नालीकम्
" नालीकस्तु शराब्जयोः" इति तु गौडः ।
यसी तु पुं-नपुंसके वक्ष्येते । अन्ननाम - अन्नम् - सिक्थम्, भक्तम्, अन्ध इत्यादि । पूपानूपकुल्मासदीदिवीनां पुंस्त्वम् । 16 भिस्सा-भिस्सयोस्तु त्री चोक्तम् । क्रूरौदनाशनानां तु पुंनपुंसकत्वं वक्ष्यते । हृषीकनाम- हृषीकम् विषयि, इन्द्रि यम्, खम्, अक्षम्, करणमित्यादि, देवं चः यद् गौड:"नाट्ये कृताभिषेकायां तेजनी-स्पृक्कयोः स्त्रियाम् । मेघे राज्ञि सुरे देवो ना नपुंसकमिन्द्रिये” ॥ तमोनाम - अवतमसम् अन्धतमसम् सन्तमसम् इत्यादि । भूमिच्छायम्, भूमिच्छायेत्यादौ तु सेनाशोभेत्यादिना विकल्प एव । अन्ध-ध्वान्तान्धकार- तिमिराणां तु पुं-नपुंसकत्वम्, तमिस्रस्य तु स्त्री-नपुंसकत्वं वक्ष्यते । दिगम्बरस्य तु बाहुलकात् पुंस्त्वम् । यद् गौड:
20
35
#
"कुकुमे हरिचन्दनम् ।
गोशीर्ष - ज्योत्स्त्रयोश्चापि न स्त्रियां देवपादपे ॥ धीरं च । यदु गौड:
"धैर्यवत् स्वैरविद्वत्सु धीरः क्लीबं तु कुङ्कुमे" । अङ्गणनाम—अङ्गणम्-प्राङ्गणम्, अङ्गनम्, अजिरम्, चत्वरमित्यादि । शुक्तनाम - शुक्तम् । पूर्ति निष्ठुरयोस्त्वाश्रयलिङ्गोऽयम् । शुक्तां वाचं न वदेत् । आरनालम्-तुषोदकम् । . धान्याम्लम्-काञ्जिकम् । काश्चिकम् कुल्मासाभिषुतम् । अब
मुक्ते त्यन्तत्वात् स्त्रीत्वं मोक्षम्यालन्तत्वादपवर्गस्य च घनन्तत्वात् पुंस्त्वम् | अम्बुरुहनाम- अम्बुरुहम्- सरोरु
" कुमुदं सितरक्ताब्जे” ।
:
"दिगम्बरो हरे ध्वान्ते क्षपणे त्रिष्ववाससि” । घुसृणनाम - घुसृणम् कुङ्कुमम् । वाचस्पतिस्तु निदाघेऽपि 'कुङ्कुमः सुखः स्यादिति पुंस्याह । कश्मीरजम् । अतिवितु शिशपादित्वात् स्त्रीत्वम् । कालेयम्-वाह्निकम्, वाही कम्, अग्निशिखम्, वर्णम्, रक्तम्, वरम्, पीतनम् असृगि 30 त्यादि, हरिचन्दनं च । यद् गौडः -
कुमुदसमानार्थः, कुमुदयस्ति । गर्दभम् सौगन्धिकहारे । रक्तम्- कोकनदम् । रक्तसन्ध्यकहटके । नीलम्, कुवलयम्, 60 इन्दीवर मित्यादि । पद्मस्तु पुं- नपुंसको वक्ष्यते । अघनाम-अयं व्यसनेऽपि । पलाङ्गम् - खेटम्, न्यङ्कम्, किल्बिषम् पापम्, कल्मषम्, रिटम्, किण्वम्, रामलम्, अणकम्, अवमम्, कौपीनम्, खद्दरम् याग्यम्, नृशंसम् अंहः, एनोऽपराधोऽपि इत्यादि । पाप-कलुषादयस्तद्वयाश्रयलिङ्गाः । गूथनाम पुरी 65 षम्-अशुचि, शकृत्, शमलं, कीटमित्यादि । गोमयम्, छगणं च-गोपुरीषम्, विट् विष्टे स्त्रीलिङ्गे तूते । वर्चस्वगूथमलास्तु पुं- नपुंसका वक्ष्यन्ते । उच्चारावस्करौ तु घञलन्तत्वात् पुंसि । जलनाम - जलम्, सलिलम्, कीलालम्, क्षीरम् ; तन्नामत्वात् पुंसि । शरम् - गुन्द्रायामयं रान्तत्वात् पुंसि 170 दधिसार- वाणयोस्तु पुं- नपुंसको वक्ष्यते । अन्धम्, कृपीटम्, व्योम, तोयम्, पुष्करम्, पानीयम् उदकम् दकम्, क्षौद्रम्“क्षौद्रं मधुनि पानीये " ।
ཊུ
:
मेघे तु
www
तामरसम्, सारसम्; अयं पक्षिभेद-चन्द्रयोः सान्तत्वात् पुंसि । सरसीरुहम्, राजीवम्, अरविन्दम् पङ्कजम्, श्रीपर्णम् । शतपत्रम्: अयं राजकीरदावघाट-मयूरेषु देहिनामत्वात् पुंसि । अम्बुरुह भेदेऽयम्बुरुहम् । श्वेतम् - 55 पुण्डरीकम्, कैरवम्, कुमुदम् । कैरवे तु पुं-नपुंसकं वक्ष्यते । अयं रक्तेऽपि । यद् गौड:
·
50
कम्, वारि, शम्बरम्, घृतम्, नीरम्, अम्बु, जीवनीयमित्यादि ।
"धनरसम्” इति माला ।
75