________________
Version 001: remember to check htîp://www.AtmaDharma.com for updates
અ. ૫ ઉપસંહાર ]
[ ૩૭૩
ઉદય પામીને નિર્જરી જાય છે; તે હકીક્તથી તે જ સ્થળે ધર્મદ્રવ્યની સિદ્ધિ થાય છે. આ પ્રમાણે છએ દ્રવ્યોનું એક ક્ષેત્રે હોવાપણું સિદ્ધ થયું.
(૧૧) છ દ્રવ્યોના હોવાપણાની અન્ય પ્રકારે સિદ્ધિ ૧-૨. જીવદ્રવ્ય અને પુદ્ગલદ્રવ્ય
જે સ્થૂળ પદાર્થો નજરે દેખાય છે એવા શરીર, પુસ્તક, પત્થર, લાકડાં વગેરેમાં જ્ઞાન નથી એટલે કે તે અજીવ છે; તે પદાર્થોને તો અજ્ઞાની પણ જુએ છે. તે પદાર્થોમાં વધ-ઘટ થયા કરે છે અર્થાત્ તે ભેગા થાય છે અને છૂટા પડે છે. આવા નજરે દેખાતા પદાર્થોને પુદ્ગલ કહેવાય છે. રંગ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ એ ગુણો પુદ્દગલ દ્રવ્યના છે; તેથી પુદ્દગલ દ્રવ્ય કાળું-ધોળું, સુગંધી-દુર્ગંધી, ખાટું-મીઠું, હલકું– ભારે વગેરે પ્રકારે જણાય છે; એ બધી પુદ્દગલની જ શક્તિ છે. જીવ તો કાળોધોળો, સુગંધી-દુર્ગંધી વગેરે રૂપે નથી, જીવ તો જ્ઞાનવાળો છે. શબ્દ અથડાય છે કે બોલાય છે તે પણ પુદ્ગલની જ હાલત છે. તે પુદ્ગલોથી જીવ જુદો છે. લોકોમાં બેભાન માણસને કહેવાય છે કે તારું ચેતન ક્યાં ઊડી ગયું? એટલે કે આ શરીર તો અજીવ છે, તે તો જાણતું નથી, પણ જાણનારું જ્ઞાન ક્યાં ગયું? અર્થાત્ જીવ ક્યાં ગયો ? આમાં જીવ અને પુદ્ગલ એ બે દ્રવ્યોની સાબિતી થઈ.
૩. આકાશ દ્રવ્ય
66
‘આકાશ ’ નામનું દ્રવ્ય છે તેને લોકો અવ્યક્તતપણે તો સ્વીકારે છે. “ અમુક મકાન વગેરે જગ્યાનો આકાશથી પાતાળ સુધી અમારો હક છે” એમ દસ્તાવેજોમાં લખાવે છે એટલે કે આકાશથી પાતાળરૂપ કાંઈક એક વસ્તુ છે એમ નક્કી થયું. જો આકાશથી પાતાળ સુધી કાંઈ જ વસ્તુ ન હોય તો ‘આકાશથી પાતાળ સુધીનો હુક' એમ કેમ લખાવે? વસ્તુ છે માટે તેનો હક માને છે. આકાશથી પાતાળ સુધી એટલે કે સર્વવ્યાપી રહેલી તે વસ્તુને ‘આકાશદ્રવ્ય ' કહેવાય છે. આ દ્રવ્ય જ્ઞાનરહિત છે અને અરૂપી છે, તેનામાં રંગ, રસ વગેરે નથી.
૪. કાળદ્રવ્ય
જીવ, પુદ્ગલ અને આકાશ દ્રવ્યને સિદ્ધ કર્યા; હવે ‘કાળ’ નામની એક વસ્તુ છે તેને સિદ્ધ કરવામાં આવે છે. લોકો દસ્તાવેજ કરાવે તેમાં એમ લખાવે છે કે “ યાવત્ ચંદ્રવિવારૌ–જ્યાં સુધી સૂર્ય અને ચંદ્ર રહે ત્યાંસુધી અમારો હક છે.” આમાં કાળદ્રવ્યનો સ્વીકાર કર્યો. અત્યારે જ હક છે એમ નહિ પણ હજી કાળ લંબાતો જાય છે
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com
