________________
नारकाणामुपपादः ।। ३४ ।। शेषाणां सम्मूर्च्छनम् ।। ३५ ।। औदारिकवैक्रियिकाहारक- तैजस- कार्मणानि शरीराणि ।। ३६ ।। परं परं सूक्ष्मम् ।। ३७ ।। प्रदेशतोऽसंख्येयगुणं प्राक् तैजसात् ।। ३८ ।। अनन्तगुणे परे ।। ३९ ।। अप्रतीघाते ।। ४० ।। अनादिसम्बन्धे च ।।४१ ।। सर्वस्य ।। ४२ ।। तदादीनि भाज्यानि युगपदेकस्मिन्नाचतुर्भ्यः ।। ४३ ।। निरुपभोगमन्त्यम् ।।४४ ।। गर्भसम्मूर्च्छनजमाद्यम् ।।४५ ।। औपपादिकं वैक्रियिकम् ।। ४६ ।। लब्धिप्रत्ययं च ।।४७।। तैजसमपि ।।४८ ।। शुभं विशुद्धमव्याघाति चाहारकं प्रमत्तसंयतस्यैव ।। ४९ ।। नारक सम्मूर्च्छिनो नपुंसकानि ।। ५० ।। न देवाः ।। ५१ ।। शेषास्त्रिवेदाः ।। ५२ ।। औपपादिक-चरमोत्तम - देहाऽसंख्येयवर्षायुषोऽनपवर्त्यायुषः ।। ५३ ।।
इति तत्त्वार्थाधिगमे मोक्षशास्त्रे द्वितीयोऽध्यायः ।। २ ।। तृतीय अध्याय
रत्न- शर्करा - बालुका- पंक- धूम-तमो महातमः - प्रभा - भूमयो घनाम्बुवताकाश-प्रतिष्ठाः सप्ताऽधोऽधः ।। १ ।। तासु त्रिंशत्पञ्चविंशतिपंचदशदश-त्रि- पञ्चोनैक-नरक - शतसहस्राणि पञ्च चैव यथाक्रमम् ॥ २ ॥ नारका नित्याऽशुभतर - लेश्या - परिणामदेह-वेदना-विक्रियाः ।। ३ ।। परस्परोदीरित - दुःखाः ।।४ ।। संक्लिष्टासुरोदीरित- दुःखाश्च प्राक् चतुर्थ्याः ।। ५ ।। तेष्वेक - त्रि-सप्तदश-सप्तदश-द्वाविंशतित्रयस्त्रिंशत्सागरोपमा सत्त्वानां परा स्थितिः || ६ || जम्बूद्वीप- लवणोदादयः शुभनामानो द्वीप - समुद्राः ।।७।। द्विद्विर्विष्कम्भाः पूर्व-पूर्व-परिक्षेपिणो वलयाकृतयः ।। ८ ।। तन्मध्ये मेरुनाभिर्वृत्तो योजन- शतसहस्रविष्कम्भो जम्बूद्वीप: ।। ९ ।। भरत हैमवत हरि - विदेह - रम्यकहैरण्यवतैरावतवर्षाः क्षेत्राणि ॥ १० ॥ तद्विभाजिनः पूर्वापरायता हिमवन्महाहिमवन्निषध-नीलरुक्मि-शिखरिणो वर्षधर पर्वताः ।। ११ ।। हेमार्जुन- तपनीय - वैडूर्य-रजतहेममयाः ।। १२ ।। मणि-विचित्र - पार्वा उपरिमूले च तुल्यविस्ताराः ।। १३ ।। पद्म- महापद्म-तिगिंच्छ - केशरि-महापुण्डरीक३०४///////////// जिनेन्द्र अर्चना
153
पुण्डरीका हृदास्तेषामुपरि ।। १४ ।। प्रथमो योजन- सहस्रायामस्तदर्द्धविष्कम्भो हृदः ।। १५ ।। दश-योजनावगाहः ।। १६ ।। तन्मध्ये योजनं पुष्करम् ।। १७ ।। तद्विगुण - द्विगुणा हृदाः पुष्कराणि च ।। १८ ।। तन्निवासिन्यो देव्यः श्रीही घृति - कीर्ति - बुद्धि-लक्ष्म्यः पल्योपमस्थितयः ससामानिकपरिषत्काः ।। १९ ।। गंगा-सिन्धुरोहिद्रोहितास्या-हरिद्धरिकान्ता-सीतासीतोदा-नारी-नरकान्तासुवर्ण-रूप्यकूला रक्ता- रक्तोदाः सरितस्तन्मध्यगाः ।। २० ।। द्वयोर्द्वयोः पूर्वाः पूर्वगाः ।। २१ ।। शेषास्त्वपरगाः ।। २२ ।। चतुर्दश - नदी - सहस्र- परिवृता गंगा-सिन्ध्वादयो नद्यः ।। २३ ।। भरतः षड्विंशति - पंचयोजनशत-विस्तारः षट् चै कोनविंशतिभागायोजनस्य ।। २४ ।। तद् द्विगुण - द्विगुण- विस्तारा वर्षधर वर्षा विदेहान्ताः ।। २५ ।। उत्तरा दक्षिण- तुल्याः ।। २६ ।। भरतैरावतयोर्वृद्धिहासौ षट्समयाभ्यामुत्सर्पिण्यवसर्पिणीभ्याम् ।। २७ ।। ताभ्यामपराभूमयोऽवस्थिताः ।। २८ ।। एकद्वित्रिपल्योपम-स्थितयो हैमवतकहारिवर्षक - दैवकुरवकाः ।। २९ ।। तथोत्तराः ।। ३० ।। विदेहेषु संख्येयकालाः ।। ३१ ।। भरतस्य विष्कम्भो जम्बूद्वीपस्य नवति - शत - भागः ।। ३२ ।। द्विर्धातकीखण्डे ।। ३३ ।। पुष्करार्द्धे च ।। ३४ ।। प्राङमानुषोत्तरान्मनुष्याः || ३५ || आर्या म्लेच्छाश्च ।। ३६ ।। भरतैरावत- विदेहाः कर्मभूमयोऽन्यत्र देवकुरूत्तरकुरुभ्यः ।। ३७ ।। नृस्थिती परावरे त्रिपल्योपमान्तर्मुहूर्ते ।।३८ ।। तिर्यग्योनिजानां च ।। ३९ ।।
इति तत्त्वार्थाधिगमे मोक्षशास्त्रे तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥ चतुर्थ अध्याय
देवाश्चतुर्णिकायाः ।। १ ।। आदितस्त्रिषु पीतान्त - लेश्याः ।। २ ।। दशाष्टपंच- द्वादश-विकल्पाः कल्पोपन्न - पर्यन्ताः ।। ३ ।। इन्द्र - सामानिकत्रायस्त्रिंशत्पारिषदात्मरक्ष- लोकपालानीकप्रकीर्णकाभियोग्यकिल्विषिकाश्चैकशः ।। ४ ।। त्रायस्त्रिंशल्लोकपाल - वर्ज्या व्यन्तर- ज्योतिष्काः ॥ ५ ॥
जिनेन्द्र अर्चना
३०५