________________
સ્વભાવી છું. એવો અનુભવ કરે છે. સર્વજ્ઞ સ્વભાવ હોવા છતાં પર્યાય અલ્પજ્ઞ કેમ છે તેનો વિચાર કરે છે. પરદ્રવ્યમાં એકત્વબુદ્ધિ અને હિતબુદ્ધિરૂપ મોહરાગ-દ્વેષ એવા પોતાના વિભાવ અજ્ઞાનમય પરિણામને કારણે સર્વજ્ઞતા નથી પ્રગટતી. તેવો નિર્ણય કરીને પ્રથમ મોહ-મિથ્યાત્વ અને ક્રમે રાગદ્વેષને દૂર કરી વીતરાગ થાય છે. વીતરાગતા ન પ્રગટે ત્યાં સુધી મુખ્ય ગૌણ થયા કરે છે અને જ્ઞાન ક્ષયોપશમ ભાવે રહે છે. વીતરાગતા પ્રગટે એટલે તુરત જ જ્યાં મુખ્ય ગૌણ ક૨વાનું ન રહ્યું, જીવ શુદ્ધતારૂપે પરિણમ્યો, ત્યાં સર્વજ્ઞદશા પ્રગટ થાય છે. જેવો સર્વજ્ઞ સ્વભાવ એવી સર્વજ્ઞદશા - ત્યારે તેણે પોતાના જ્ઞાનના શક્તિરૂપ સામર્થ્યને જાણ્યું એવો ભાવ આ ગાથામાં લેવાનો રહે છે.
૯૬.
આગલી ગાથામાં સર્વની વાત લઈને
:
એકની વાત લીધી હતી. અહીં એકની વાત લઈને સર્વની વાત લીધી છે. કુંદકુંદાચાર્યદેવ એમ કહેવા માગે છે કે દરેક દ્રવ્યને અનંત પર્યાયો હોય છે. અનંત પર્યાયવાળુ એક દ્રવ્ય યુગપદજ્ઞાન વડે જણાય. એવા અનંત દ્રવ્યો છે. તેથી તે અનંત દ્રવ્યો પણ યુગપદ જ્ઞાન વડે જ જણાય. જો : યુગપદ જ્ઞાન ન હોય તો સર્વ પદાર્થો જાણી શકાય
અહીં આચાર્યદેવે સર્વજ્ઞદશારૂપે પરિણમતો નથી પરંતુ અલ્પજ્ઞદશારૂપે પરિણમે છે એવું કહ્યું નથી. અલ્પજ્ઞ દશામાં શું જણાય તેની કોઈ ચર્ચા કરી નથી. જાણવાની ક્રિયા થાય તો તેનો કોઈ વિષય અવશ્ય હોય જ. તેથી આચાર્યદેવે એ વિષય જ ખોલ્યો નથી. જેવો સ્વભાવ એવી પર્યાય થાય ત્યારે : નહીં.
•
આત્માનો
દ્રવ્ય સામાન્ય
સ્વભાવ.
સર્વજ્ઞ
સ્વભાવ
જ્ઞાયક સ્વભાવ
પ્રતિભાસમય
મહાસામાન્ય
જ્ઞાયક
જ સ્વભાવને (સ્વને-પોતાને) જાણ્યો કહેવાય એ પ્રકારની રજૂઆત ગર્ભિતપણે કરી છે.
વ્યાપ્ય
વ્યાપક
સંબંધ
ગાથા- ૪૯
જો એક દ્રવ્ય અનંતપર્યય તેમ દ્રવ્ય અનંતને યુગપદ ન જાણે જીવ, તો તે કેમ જાણે સર્વને? ૪૯. જો અનંત પર્યાયવાળા એક દ્રવ્યને તથા અનંત દ્રવ્ય સમૂહને યુગપદ જાણતો નથી તો તે પુરુષ સર્વને કઈ રીતે જાણી શકે? (અર્થાત્ જે આત્મ દ્રવ્યને ન જાણતો હોય તે સમસ્ત દ્રવ્યસમૂહને ન જાણી શકે).
આત્માની અનાદિથી અનંતકાળ સુધીની પર્યાયો
કેવળજ્ઞાનની સાદિ અનંતકાળની અનંત
પર્યાયો
જ્ઞપ્તિ ક્રિયા
પ્રતિભાસમય
અનંત પર્યાયો
જ્ઞપ્તિ ક્રિયા
વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થો તે દરેક પદાર્થની અનાદિથી અનંતકાળ સુધીની અનંત પર્યાયો
શેય
શેય
જ્ઞાયક
સંબંધ
→ શેય
જ્ઞાનતત્ત્વ પ્રજ્ઞાપન
–
