________________
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
समयसार
आत्मानमजानन्तो मूढास्तु परात्मवादिनः केचित्। जीवमध्यवसानं कर्म च तथा प्ररूपयन्ति।।३९ ।। अपरेऽध्यवसानेषु तीव्रमन्दानुभागगं जीवम्। मन्यन्ते तथाऽपरे नोकर्म चापि जीव इति।।४० ।। कर्मण उदयं जीवमपरे कर्मानुभागमिच्छन्ति। तीव्रत्वमन्दत्वगुणाभ्यां यः स भवति जीवः।। ४१ ।। जीवकर्मोभयं द्वे अपि खलु केचिज्जीवमिच्छन्ति। अपरे संयोगेन तु कर्मणां जीवमिच्छन्ति।। ४२ ।। एवंविधा बहुविधाः परमात्मानं वदन्ति दुर्मेधसः। ते न परमार्थवादिनः निश्चयवादिभिर्निर्दिष्टाः।। ४३ ।।
इह खलु तदसाधारणलक्षणाकलनात्लीबत्वेनात्यन्तविमूढाः सन्तस्तात्त्विकमात्मानमजानन्तो बहवो बहुधा परमप्यात्मानमिति प्रलपन्ति।
गाथार्थ:- [ आत्मानम् अजानन्तः ] आत्माको न जानते हुए [ परात्मवादिनः] परको आत्मा कहनेवाले [ केचित् मूढाः तु] कोई मूढ़, मोही, अज्ञानी तो [अध्यवसानं] अध्यवसानको [ तथा च] और कोई [कर्म] कर्मको [जीवम् प्ररूपयन्ति ] जीव कहते हैं। [अपरे] अन्य कोई [ अध्यवसानेषु] अध्यवसानोंमें [ तीव्रमन्दानुभागगं] तीव्रमंद अनुभागगतको [जीवं मन्यन्ते ] जीव मानते हैं [ तथा]
और [ अपरे] दूसरे कोई [ नोकर्म अपि च] नोकर्मको [ जीवः इति] जीव मानते हैं। [अपरे ] अन्य कोई [ कर्मणः उदयं ] कर्मके उदयको [ जीवम् ] जीव मानते हैं, कोई [ यः] जो [ तीव्रत्वमन्दत्वगुणाभ्यां] तीव्रमंदतारूप गुणोंसे भेदको प्राप्त होता है [ सः] वह [ जीवः भवति] जीव है' इसप्रकार [ कर्मानुभागम् ] कर्मके अनुभागको [ इच्छन्ति ] जीव इच्छते हैं (-मानते हैं)। [ केचित् ] कोई [जीवकर्मोभयं] जीव और कर्म [ द्वे अपि खलु ] दोनों मिले हुओंको ही [ जीवम् इच्छन्ति ] जीव मानते हैं [ तु] और [अपरे] अन्य कोई [ कर्मणां संयोगेन] कर्मके संयोगसे ही [ जीवम् इच्छन्ति ] जीव मानते हैं। [ एवंविधाः] इस प्रकारके तथा [बहुविधाः] अन्य भी अनेक प्रकारके [ दुर्मेधसः ] दुर्बुद्धि-मिथ्यादृष्टि जीव [ परम् ] परको [आत्मानं ] आत्मा [ वदन्ति ] कहते हैं। [ते] उन्हें [निश्चयवादिभिः] निश्चयवादियोंने (-सत्यार्थवादियोंने ) [ परमार्थवादिनः ] परमार्थवादी ( -सत्यार्थवक्ता) [न निर्दिष्टाः ] नहीं कहा है।
टीका:-इस जगतमें आत्माका असाधारण लक्षण न जानने के कारण नपुंसकतासे अत्यंत विमूढ़ होते हुये, तात्त्विक ( परमार्थभूत ) आत्माको न जानने वाले बहुत से अज्ञानी जन अनेक प्रकार से पर को भी आत्मा कहते हैं, बकते हैं।
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com