________________
४०८
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન એક સૂક્ષ્મ વાત ઈ પુરુષે કહી. એ વખતે હું સોનગઢ રહેતો'તો. મેં આહારનું આમંત્રણ આપ્યું. મારે ત્યાં પધાર્યા રસ્તામાં ચાલતા-ચાલતા પોતે સ્વયં બોલ્યા, મારા પૂજ્યા સિવાય કે લાલચંદભાઈ યે જ્ઞાન-દર્શન ચારિત્રકા પરિણામ નિર્વિકારી, નિર્વિકારી વીતરાગી નિશ્ચય મોક્ષકા માર્ગ પ્રગટ હોતા હૈ પર્યાયમેં, તો આત્માને આશ્રય સે હોતા હૈ, વો મેરેકો ખટકતા હૈ.
પછી મેં કહ્યું, એ તો શાસ્ત્રમાં છે, નિશ્ચયનયાશ્રિત મુનિવરો પામે નિર્વાણને. તો કહે. વહ બાત તો સહી હૈ શાસ્ત્ર કી બાત આપ કહતે હૈ, મેરે કો મંજુર હૈ, મગર મેરે કો વો બાત ખટકતી હે. આહાહા ! કેટલી પર્યાયની નિરપેક્ષ સત્તની વાત. પર્યાય નિરપેક્ષ, પરથી તો નિરપેક્ષ, વ્યવહાર રત્નત્રયથી તો નિરપેક્ષ, પણ જેના લક્ષે થાય એમ કહેવાય, તો પણ એ તો સતુ અહેતુક છે પર્યાય. આહાહા ! ગજબનો પુરુષ.
પછી જ્યારે એનો સ્વર્ગવાસ થવાનો હતો ત્યાર પહેલાં માટુંગા પધાર્યા હતા, ત્યારે અમે મળ્યા અને એક સામે બંગલો હતો ત્યાં બધા મુમુક્ષુ ભેગા થયા. સાંજે તો જવાના હતા ઈ. ત્યારે થોડી ચર્ચા થઈ, સ્વયં બોલ્યા ઈ. આહા ! લાલચંદભાઈ ! મેં કહ્યું બોલો. ફરમાવો, કે “મેં કિસકા ધ્યાન કરું, મેં તો ધ્રુવ પરમાત્મા હું. પર્યાય મેરા ધ્યાન કરે તો કરો” મને એ વખતે થયું, બોલ્યો નહીં, મનમાં રાખ્યું. ગુરુ ન બોલે ત્યાં સુધી આપણાથી ન બોલાય, કે આ એકાવતારી પુરુષ છે. આને ભવ ન હોય. મારે આત્માનું ધ્યાન કરવું છે. ઈ વાત નહીં, “પર્યાય મેરા ધ્યાન કરે તો કરો, મેં કિસકા ધ્યાન કરું “મેં તો પરિપૂર્ણ ધ્રુવ પરમાત્મા હુંઆહા ! ગજબનો જીવ થઈ ગયો. પૂર્વનો સંસ્કારી હતો. પૂર્વે એને સાધના કરેલી કહેવાનો મારો આશય ઈ છે કે દ્રવ્ય, ગુણ ને પર્યાયને પહેલાં નિરપેક્ષ જો, પછી સાપેક્ષની વાત કર, કેમ કે જ્ઞાન જ્યારે પ્રગટ થાય છે. ત્યારે એનું લક્ષ જ્ઞાયક ઉપર જાય છે. તો જ્ઞાયકને આશ્રયે જ્ઞાન થાય ઈ વાત બરાબર છે, સંતોની વાત ઈ પણ સાચી છે, પણ જ્યારે નિરપેક્ષની વાત આવે ત્યારે સાપેક્ષ એને ખટકે છે. આ વાત પંચાધ્યાયીમાં છે. આહા !
સ્વપરને જાણે છે ઈ જ્ઞાન છે નહીં. પર્યાય સત છે, નિરાલંબી છે, નિર્વિકલ્પ છે. ઈ. કોઈનું આલંબન ત્યે ત્યારે પર્યાય પ્રગટ થાય એમ છે જ નહીં. ત્યારે એ પર્યાયને સત્ જોને તું. તો તારી દૃષ્ટિ દ્રવ્ય ઉપર જ આવશે, બીજે નહીં જાય. તો પર્યાયનું લક્ષ ત્યાં થયું તો પર્યાય એના આશ્રયે થઈ એમ કહેવામાં આવે છે. બાકી પર્યાય સતુ અહેતુક છે, સ્વકાળે થાય છે, એના ષકારક એમાં છે. ક્ષણિક ઉપાદાનથી ક્રિયા થાય છે. આહા ! રાગ કર્મથી થતો નથી અને રાગ આત્માથી પણ થતો નથી. એના ષટ્કરકથી ક્ષણિક ઉપાદાનથી થાય