________________
પ્રવચન નં. ૩૦
૩૮૫ સમ્યજ્ઞાન કહેવાય. સ્થાપે છે, જાણે છે, માને છે) એવું સ્વરૂપ થતું નથી. માટે ગમે તેવા પરિણામની મધ્યમાં પણ પરમાત્મા પવિત્ર બિરાજમાન એવો ને એવો છે. આહાહા ! યુગલજી સાહેબ આવ્યા.
આ શ્રી સમયસારજી શાસ્ત્રની છઠ્ઠી ગાથા લેવી છે આજે. એ છઠ્ઠી ગાથામાં શું આવવાનું છે? કેવું આત્માનું સ્વરૂપ છે? એની ચર્ચા અત્યારે આપણે પ્રાથમિક કરી રહ્યા છીએ. શિષ્ય પૂછ્યું છે કે શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ કેવું છે? અને એનો અનુભવ કેમ થાય? બે જ પ્રશ્ન પૂક્યા છે. અને બેનો જ ઉત્તર આમાં આપવામાં આવે છે.
ત્યારે આચાર્ય ભગવાને ફરમાવ્યું કે હું એકત્વ વિભક્ત આત્માની વાત કહીશ. એકત્વ એટલે અનંતગુણથી એકપણું છે આત્માનું. આત્માથી આત્માના ગુણો જુદા નથી. આત્માથી આત્માના પરિણામ સર્વથા જુદા પણ છે અને કથંચિત્ ભિન્ન અભિનેય છે. પણ ભગવાન પરમાત્મામાં ગુણો સર્વથા ભિન્ન છે કે કથંચિત્ ભિન્ન અભિન્ન ગુણોમાં લાગુ પડતું નથી. એવા એકત્વ વિભક્ત આત્માની વાત હું કહીશ. તે સાંભળી નથી અત્યાર સુધી એવું કહીશ.
તારી દશામાં ગમે તેવા વિકારી ભાવો અનંતકાળથી થયા, અત્યારે થાય છે. ભલે હો પણ એની મધ્યમાં એનાથી જુદો આત્મા બિરાજમાન છે. ઈ શુદ્ધ આત્મામાં રાગનો પ્રવેશ નથી, ઈ શુદ્ધ આત્મામાં નારકીના દુઃખનો, નારકીના જીવમાં પ્રવેશ નથી. માટે જે ભિન્ન છે દુઃખ, રાગ ભિન્ન છે એનું કરવું ન હોય અને દુઃખ ભિન્ન છે એનું ભોગવવું ન હોય.
અમને ખબર છે કે તારી દૃષ્ટિ પર્યાય ઉપર છે. સંસારી જીવ રાગને કરે, દુઃખને ભોગવે બધી તારી વાત અમારા ખ્યાલમાં છે, ખ્યાલ બહાર નથી બધી ખબર છે અમને કે પર્યાયદષ્ટિએ આવું પ્રતિપાદન પણ જિનાગમમાં આવે છે અમને ખબર છે. પણ અમને તો આગમના સારભૂત અધ્યાત્મની વાત કરવાનો ભાવ અમને આવ્યો છે. આગમમાં તો ઘણું ઘણું આવશે. જ્ઞાનપ્રધાન કથનમાં વ્યવહારથી ઘણું આવશે. રાગને કરે, દુઃખને ભોગવે, કર્મને બાંધે, ચારગતિમાં રખડે (પણ) એવું સ્વરૂપમાં નથી. આહાહા ! તું સ્વરૂપ જોઈને પછી અમને વાત કરે તો અમને જે ભાસ્યું છે તે તને ભાસી જશે.
એકવાર તો પર્યાયનું લક્ષ છોડી દે. પર્યાયનો અભાવ કરવાનું કહેતા નથી. પર્યાય અનાદિ અનંત રહેશે, રહેશે ને રહેશે. ઉત્પાદ વ્યય તો થયા જ કરશે. પણ તું ઉત્પાદવ્યયનું લક્ષ છોડીને ધ્રુવને જોઈ લે ને. તારા આત્માને જેને, એક વખત તો જો. તને મસ્તી ચડી જશે અને પછી બહાર આવવાનું મન પણ નહીં થાય તને. એવી એક વસ્તુ તારી પાસે છે. - જ્ઞાનને સુખનો ઢગલો તો તું છો પોતે જ. જ્ઞાન બહારથી આવતું નથી. આત્માનું સુખ