Page Text
________________
એ મહા-ચૈતન્ય એ સઘળા સંકલ્પો થી રહિત છે, સઘળાં નામો થી રહિત છે અને અવિનાશી છે. છતાં,તેનાં "જીવ,જગત, ઇન્દ્રિયો" વગેરે નામો કલ્પવામાં આવેલાં છે. પણ વિદ્વાનો (જ્ઞાનીઓ) ની દ્રષ્ટિમાં એ ચૈતન્ય અંશો થી રહિત છે, અને માત્ર "એક" જ છે.
જેમ, સમુદ્રમાં જોવામાં આવતો તરંગ-રૂપી ભેદ એ સમુદ્ર થી જુદો પડતો નથી, તેમ,બ્રહ્મ માં જોવામાં આવતો જગત-રૂપી ભેદ એ બ્રહ્મ થી જુદો નથી જ. જો કોઈ એમ માનતું હોય કે "ચૈતન્ય -એ-જગતને ઉત્પન્ન કરે છે" તો તેને પોતાનું આવું માનવું બદલીને, "ચૈતન્ય-એ-ચૈતન્ય ને જ ઉત્પન્ન કરે છે.એટલે જગત ચૈતન્યથી જુદું નથી" એમ માનવું જોઈએ (આ જ સત્ય છે) અને આ સત્ય માનવાથી એમ સિદ્ધ થઇ જાય છે કે-ચૈતન્ય થી ચૈતન્ય ની ઉત્પત્તિ થતી નથી,પણ, ચૈતન્ય એ પોતાના "સ્વ-રૂપ" માં જ રહે છે પણ કોઈને (જગતને) ઉત્પન્ન કરતુ નથી. આ વાત માત્ર જ્ઞાનીઓ જ સમજે છે જયારે અજ્ઞાનીઓ તો એમ જ કલપના કરે છે કે"ચૈતન્ય માં "સૃષ્ટિ ના સમય"માં કંઈક કંઈક જુદું આવી પડે છે કે કંઈક જુદું થાય છે, અને એટલે તેમ થવાથી જગત એ ચૈતન્ય થી જુદું પડે છે" (જે ખોટું જ છે-અને અજ્ઞાન છે)
તે "ચૈતન્ય" એ માત્ર અનુભવ-સ્વ-રૂપ જ છે. તે કેવળ પ્રકાશ-રૂપ જ પ્રતીત થાય છે અને તેથી સૂર્ય-વગેરે ને પણ તે પ્રકાશ આપનાર છે. સર્વ પ્રાણીઓને વિષયોની અનુભૂતિ કરાવવામાં,અને તેમના જન્મ-મરણ થવામાં તે માત્ર "નિમિત્ત-રૂપ" છે. તે ચૈતન્ય-કદી અસ્ત કે ઉદય પામતું નથી આવતું જતું નથી કે ઉઠતું-બેસતું નથી અને ઈચ્છા-રહિત છે. હે,રામ,નિર્મળ-આકાર (કે નિરાકાર) અને "પોતે પોતાનામાં જ રહેલું" એવું તે ચૈતન્ય,હલન-ચલન રહિત હોવા છતાં,પોતાનાથી અભિન્ન (પોતાનાથી જે જુદી નથી જ તેવી) સૃષ્ટિ (જગત) ના "વિભ્રમ" થી (કે કલ્પનાથી) ચલન પામતું હોય તેમ જણાય છે, અને તે સૃષ્ટિ (જગત) નામથી પ્રગટ થાય છે.
એ "ચૈતન્ય" નામનો "અનુભવ" એ સર્વમાં વ્યાપક છે અને સર્વદા (વાસ્તવિક રીતે) "પ્રકાશ-રૂપ" છે. પણ અજ્ઞાન ને લીધે તે પ્રકાશતો નથી. એ ચૈતન્ય" એ "અંશો" થી રહિત છે છતાં પણ "કલ્પના" થી અંશો ને ધારણ કરે છે. એ "ચેતન્ય" અવિધા (અજ્ઞાન-કે-માયા) માં "પ્રતિબિંબ-રૂપ-કૃત્રિમ-વેશ ધારણ" કરીને પોતાના સ્વરૂપ ને ભૂલે
અને "હું છું" (અહં-કે-અહંકાર) ની એવી ભાવનાને લીધે,જીવ-પણું પામે છે. અને આમ "જીવ-પણું" થવાને લીધે "અનેક-પણું" આરૂઢ થઇ જાય છે.પછી,અનેક જન્મ-મરણ થવાથી, "આ છે-આ નથી-આ લેવું.આ છોડવું" વગેરે વ્યવહારો વાળો "દેહાત્મ-ભાવ" (હું શરીર છું-તે) દૃઢ થઇ જાય છે.
એ "ચૈતન્ય" વાસ્તવિક રીતે (સત્યમાં) તો કંઈ જ બનાવતું નથી,પણ, ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે બનાવેલ દેહમાં,સેંકડો "ચલનો" (ક્રિયાઓ કે કર્મો) થી,સારાં-નરસાં કર્મો કરીને "જગત"ને બનાવી લે છે.
એટલે કે બીજી રીતે એમ કહી શકાય કે"પૃથ્વી-રૂપ-ચૈતન્ય" ની કોતરમાં રહેલું "અંકુરો-રૂપ-ચૈતન્ય" અંકુર થઈને બહાર આવવા પ્રયત્ન કરે છે, --ત્યારે "સઘળા-સાકાર-પદાર્થો-રૂપ-ચૈતન્યો" નો સમાવેશ કરનારું.
"આકાશ-રૂપ-ચૈતન્ય" તેને અવકાશ (જગા) આપે છે. નોંધ-અહીં પંચમહાભૂતો પૈકી "આકાશ" ની વાત છે) --"વાયુ-રૂપ-ચૈતન્ય" (કે જે ચલન-રૂપ-ધર્મ-વાળું છે) તે (અંકુર-રૂપ-ચૈતન્ય) નું આકર્ષણ કરે છે.(વાયુ) --"જળ-રૂપ-ચૈતન્ય" પોતાના રસથી તે (અંકુર-રૂપ-ચૈતન્ય) નું પોષણ કરે છે.(પાણી) --"પૃથ્વી-રૂપ-ચૈતન્ય" તેનેઢતા આપી તેના પર અનુગ્રહ કરે છે પૃથ્વી) --"તેજ-રૂપ-ચૈતન્ય" પોતાનું રૂપ (પ્રકાશ) આપીને તેને પ્રગટ કરે છે તેજ-કે- અગ્નિ)
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |