Page Text
________________
જો કે જાગ્રત અને સ્વપ્રની-એ બંને અવસ્થાઓના અનુભવમાં અપરોક્ષ-પણું સરખું જ છે, તો પણ જેના અનુભવમાં સ્થિરપણાની કલ્પના કરી લેવામાં આવે છે તેને જાગ્રત -માની લેવામાં આવે છે.
હવે સુષુપ્તિ આદિ ની પધ્ધતિ કહું છું તે સાંભળો.
કાયિક,માનસિક અને વાચિક -એ ત્રણે જાતના વિક્ષેપો -હોય ત્યારે તે "જાગ્રત" કહેવાય છે,અને જયારે, કાયિક-વાચિક વિક્ષેપ મટી જઈ -કેવળ-માનસિક-વિક્ષેપ પ્રવર્તે ત્યારે તે -"સ્વપ્ર" કહેવાય છે. "માનસિક-વિક્ષેપ" પણ મટી જતાં -"જીવન-તત્વ" શાંત અને સ્વસ્થ-પણાથી રહે -તે "સષુપ્તિ" કહેવાય છે.
જેમ વાયુ-વિહીન ઘરમાં રહેલો દીવો,ચલન રહિત થઇ,માત્ર પ્રકાશ આપવાનું જ કામ કરે છે તેમ, સુષુપ્તિમાં હૃદયાકાશ માં રહેલું "જીવન-તત્વ"
એ "સમતાને પ્રાપ્ત થયેલ-પ્રાણવાયુથી" ક્ષોભ ના-પામતાંવિક્ષેપ-રહિત થઈને માત્ર "પ્રકાશ" જ કરે છે.
આ સ્થિતિમાં રહેલું "જીવન-તત્વ" નાડીઓમાં પ્રસરતું નથી-તેથી તે સમયે "સ્વપ્ત" થતું નથીએજ રીતે તે નેત્ર-વગેરે છિદ્રોમાં પણ પ્રસરતું નથી તેથી "જાગ્રત-અવસ્થા" પણ થતી નથી.
તલમાં રહેલ તેલ ની પેઠે,તે "જીવન-તત્વ" સુષુપ્તિ-દશામાં અંદર જ સ્ક્રૂરે છે,
જો કે-એ "સુષુપ્તિ-દશામાં" જીવન-તત્વ અને બ્રહ્મ નો "અભેદ" થઇ જતો નથી.પણ. એ "જીવન-તત્વ" નામનો "બ્રહ્મ નો અંશ" ધણી ખરી "ઉપાધિ નો લય" થવાને લીધેમાત્ર "પ્રકાશ" કરવા-રૂપ સ્થિતિ ને પ્રાપ્ત થાય છે (વાયુ વગરના પ્રદેશમાં રહેલ દીવાની જેમ)
ચિત્તમાંથી સધળા વ્યવહારો નો અંત થાય -અને
જયારે શાસ્ત્ર દ્વારા "સર્વમાં ચૈતન્ય ની એકતા" જાણી લે (સર્વ બ્રહ્મ-મય છે-સર્વ માં બ્રહ્મ નો વાસ છે) તથા -વિચાર તથા એકાગ્રતા-આદિપ્રયત્નો થી."સ્વ-રૂપ નો સાક્ષાત્કાર" થાય-ત્યારેજાગ્રત-સ્વપ્ર-સુષુપ્તિમાં -વ્યવહાર કરવા છતાં પણ "તરીય અવસ્થા" પ્રાપ્ત થઇ કહેવાય છે.
પ્રાણવાયુઓ -"સુષુપ્તિ" માં "સામ્ય-પણું" પામે છે.
પણ તેઓ (પ્રાણવાયુઓ) જયારે "વિષમ-પણું" પામીને " જીવન-તત્વ" ને ચલાયમાન ક૨ે છે, ત્યારે-તે "જીવન-તત્વ" તે "તે ભોગો ને આપનારા પૂર્વ સંસ્કારો ના જાગ્રત થવાથી" - "ચિત્ત-રૂપે" ઉદય પામે છે.
અને આમ તે ચિત્ત -ઉદય પામીને-તે "પોતાની અંદર રહેલા -વિસ્તીર્ણ જગત ની ખટપટ ને" --"જાગ્રત અવસ્થાના ના જેવા-ઉત્પત્તિ,નાશ ના ભ્રમો -સહિત" પણ - અન્ય-રૂપે (જુદા રૂપે) તેને (જગત ની ખટપટને) જુએ છે-કે જેને "સ્વ" કહેવાય છે.
જેમ,યોગી,બીજ માં રહેલા ઝાડને -યોગ શક્તિથી સંપૂર્ણ વિસ્તાર-વાળું જુએ છેતેમ,સ્વપ્ન-અવસ્થામાં તે "જીવન-તત્વ" પોતાનામાં જ રહેલા,જગતને જાગ્રત-અવસ્થા જેવા -સંપૂર્ણ વિસ્તાર-વાળું જુએ છે.
જયારે પ્રાણવાયુઓ તે "જીવન-તત્વ" ને -જો જરાક ચલાયમાન કરે છેત્યારે સૂતેલું તે "જીવન-તત્વ" ---માત્ર "હું છું" એટલું જાણવા લાગે છે.પણ, તે જ પ્રાણવાયુઓ -જો-તે "જીવન-તત્વ" ને અત્યંત ચલાયમાન કરે છેત્યારે તે "જીવન-તત્વ" પોતાની આકાશમાં ગતિ થતી દેખે છે.
31
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |