Page Text
________________
247
આ રીતે "અજ્ઞાનનો ભાગ" અને "ચૈતન્ય નો પ્રતિબિબિત-રૂપી-ભાગ" એ બંને મળીને જે "પદાર્થ" ગોઠવાયેલો છેતે પદાર્થ "હું-બુદ્ધિ-મન-ચિત્ત-અહંકાર-પ્રકૃતિ-જીવ-અંતઃકરણ" એવાં નામથી કહેવાય છેકે જે ઉપર કહ્યા મુજબ જડ પણ છે અને ચેતન પણ છે.
હે,રામ,જીવનું આવી રીતનું સ્વરૂપ બૃહદારણ્યક વગેરે ઘણાં ઉપનિષદોમાં ઘણા ઘણા પ્રકારથી કહેલું છે. દુષ્ટ વિકલ્પો અને દુષ્ટ તર્કોને કરનારા,મૂઢ લોકોએ પોતાની ભૂલને જ લીધે, એ સઘળાં નામોમાં "તેઓ જુદાજુદા પદાર્થો છે" એવી વ્યર્થ આસક્તિઓ કરી લીધી છે.
હે રામ,આ રીતે જે જીવ (આત્માના પ્રતિબિંબથી શોભી રહેલ અજ્ઞાન) કે ચિત્ત છે, તે જ સંસારનું કારણ છે. દેહ -કે જે મૂંગો છે અને અત્યંત તુચ્છ છે-તેણે એમાં શું કર્યું? (કશું કર્યું નથી) દેહ પણ સંસારી નથી અને આત્મા પણ સંસારી નથી,પણ વચમાં લટકતો જે "જીવ" છે તે સંસારી છે. જેમ જેમ,ઘડો અને તે ઘડામાં ભરેલું જળ-એમાંથી એકનો નાશ થતા બીજાનો નાશ થતો નથી, તેમ,શરીરનો નાશ થતાં શરીરમાં રહેલા "જીવ" (આત્માના પ્રતિબિંબથી શોભી રહેલ અજ્ઞાન) નો નાશ થતો નથી.
જેમ પાંદડું સુકાઈ જતા તેનો રસ સુકાઈ જતો નથી, પણ તે રસ સૂર્યનાં કિરણોની અંદર જાય છે, તેમ,શરીરનો ક્ષય થતાં જીવ -ક્ષય પામતો નથી-તે (વાસના-વાળો) જીવ બીજા શરીરમાં જાય છે. પણ,જો એ જીવ-વાસનાથી રહિત થઇ ગયેલો હોય, તો તે બીજા શરીરમાં નહિ જતાં, પોતાના પર-બ્રહ્મ-રૂપ (સત્તા-સામાન્ય-રૂપ) માં અસલ સ્વભાવ (આત્મા) માં રહે છે.
દેહનો નાશ થવાથી કંઈ વળતું નથી પણ જો ચિત્તનો નાશ થાય તો મોટો ભાગ્યોદય થયો-એમ ગણવામાં આવે છે. ચિત્તનો નાશ થવાથી જીવનો નાશ થવાની પણ સંભાવના થતી હોય તો તેથી કંઈ ડરવા જેવું નથી. કેમ કે એ રીતનો નાશ એ-પરમ-પુરુષાર્થ-રૂપ-મોક્ષ જ છે-એમ શાસ્ત્રો કહે છે.
જે મરી જાય છે-તે "નાશ પામ્યો" એમ જે કહેવામાં આવે છે એ તો ખોટું જ કહેવામાં આવે છે એમ હું ધારું છું. કેમ કે જે મરી જાય છે તે તો બીજા દેશમાં અને બીજા કાળમાં બીજા શરીરને ધારણ કરતો અનુભવમાં આવે છે. એટલે "અમુક નષ્ટ થઇ ગયો અને અમુક જગ્યો" ઈત્યાદિ કલપનાઓ મનુષ્ય ભ્રાંતિ થી જ કરી લે છે. જીવ-વાસનાને લીધે જ એક શરીરને ત્યજી ને બીજા શરીરમાં જાય છે. હૃદયમાં રહેલી વાસનાઓને લીધે-અનાદિ કાળથી ટકી રહેલા જીવો, અનેક દુઃખો ને વેઠતાં,નરકોના સમૂહમાં વસે છે.
(૭૨) પંચભતવાળા દેહને માટે હર્ષ-શોક મિથ્યા છે
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે રામ,દેહ જન્મતાં તમે જમ્યા નથી અને દેહ નષ્ટ થતાં તમે નષ્ટ થવાના નથી. તમે પોતાના સ્વરૂપમાં નિષ્કલંક જ છો.તમારે દેહ સાથે કોઈ સંબંધ નથી. જેમ ઘડો ફૂટી જતાં,ધડો અને ઘડાનું આકાશ-એ બંને નષ્ટ થઇ ગયા-એ કલપના વ્યર્થ છે, તેમ, દેહ નષ્ટ થઇ જતા દેહ અને આત્મા બંને નષ્ટ થઇ જાય છે એ કલ્પના વ્યર્થ છે.
વિનાશ પામવાના સ્વભાવવાળો આ દેહ નષ્ટ થઈને પંચમહાભૂત માં મળી જાય છે, તેમાં "હું નષ્ટ થઇ જાઉં છું" એમ માનીને જે પુરુષ ખેદ કરે-તે આંધળા ચિત્ત-વાળા પુરુષને ધિક્કાર છે. જેમ તળાવના કાદવનો અને નિર્મળ પાણીનો સંબંધ પરસ્પર પ્રેમ વિનાનો જ છે
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |