Page Text
________________
241
વસિષ્ઠ કહે છે કે દેહ અને આત્મા-કે જેઓ પરસ્પરથી અત્યંત વિરુદ્ધ સ્વભાવવાળા છે, તેઓના પરસ્પર વિલક્ષણપણાનો વિચાર નહિ કરતાં,દેહમાં જ આત્મ-પણા નો વિશ્વાસ રાખવામાં આવે તો એ સંગ,બંધનના કારણરૂપ કહેવામાં આવે છે.
આત્મા કે જે દેશ-કાળ ની તથા વસ્તુની મર્યાદાથી પર છે તેનું એ "મર્યાદાથી રહિતપણું" ભૂલી જઈ, દેહને જ આત્મા માનીને વિષયોના સુખની લાલચ રાખવામાં આવે તે-સંગ,બંધનના કારણરૂપ છે.પણ, "આ સઘળું જગત આત્મા જ છે માટે કોની ઈચ્છા કરું કે કોને ત્યજી દઉ? ઇચ્છવા કે ત્યજવા યોગ્ય કંઈ છે જ નહિ" એમ સમજીને અસંગપણાથી રહેવું તે જીવનમુક્તની (અસંગની સ્થિતિ કહેવાય છે. "હું દેહ પણ નથી,અને દેહ મારાથી જુદો પણ નથી માટે દેહ કે જે મિથ્યા જ છે, તેમાં વિષય-સુખો મળે તો પણ ભલે અને ના મળે તો પણ ભલે-હું તો અસંગ જ છું" એવી રીતનો જે મનનો નિશ્ચય છે તે જીવનમુક્ત ની સ્થિતિ છે.
જે પુરુષ કર્મોના ત્યાગને ન ઈચ્છે,કર્મો માં આસક્ત પણ ન થાય,સિદ્ધિ-અસિદ્ધિમાં સમાન બુદ્ધિવાળો રહે,અને કર્મો ના ફળો નો ત્યાગ કરે તે પુરુષ સંગ વિનાનો કહેવાય છે. આત્મામાં જ નિષ્ઠા રાખનારા જે પુરુષનું મન,હર્ષને,ક્રોધને વશ થતું ના હોય તે પુરુષ સંગ-રહિત કહેવાય છે. જે પુરુષ સધળા કર્મોનો અને તેનાં ફળ આદિનો ક્રિયાથી(કર્મોથી નહિ પણ મનથી જ સારી રીતે ત્યાગ કરીદ, તે પુરુષ સંગથી રહિત (અસંગ) કહેવાય છે.
જો એક- આસક્તિ ને જ ત્યજી દેવામાં આવે તો અનેક પ્રકારના દુઃખોથી થતી ચેષ્ટાઓનું ઓસડ મળી આવે છે, અને મોક્ષ-રૂપી પુરુષાર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે. આસક્તિને લીધેજ ઉદય પામતા સઘળા દુઃખોના સમૂહો,ખાડામાં ઊગેલાં કાંટાળાવૃક્ષોની જેમ સેંકડો શાખાઓથી ફેલાય છે.બળદ-આદિ પશુઓની નાકની નથ ખેંચવાથી ભય પામી ભારને તાણે છે તે આસક્તિનું જ ફળ છે. ઝાડ એક ઠેકાણે જ રહેનારા પોતાના શરીરથી ટાઢ-તડકો-વાયુ ના દુઃખને સહન કરે છે તે આસક્તિનું જ ફળ છે. મનુષ્યો વારંવાર જન્મ-મરે છે અને નિરુપાય થઇ જાય છે તે આસક્તિનું જ કારણ છે. અનર્થથી ભરેલી આ સંસાર-રૂપી નદી,વૃદ્ધિ પામે છે તે આસક્તિ નું જ કારણ છે.
હે રામ,વંધા (વંદન કરવા કે વખાણવા યોગ્ય) કે વંધ્યા (વાંઝણી-પુરુષાર્થ-રૂપી ફળથી રહિત) એમ બે પ્રકારની આસક્તિ છે.તત્વવેત્તાઓને સ્વરૂપ ના અનુસંધાનમાં જે આસક્તિ છે, તે વંધા-આસક્તિ છે. આત્મ-તત્વનો બોધ નહિ થતા,દેહ-વગેરેમાં થયેલી દૃઢ આસક્તિ કે જે ફરીવાર પણ સંસારમાં જ નાખનારી છે, તે વંધ્યા-આસક્તિ કહેવાય છે. સાચા વિવેકને લીધે,આત્મ-તત્વનો બોધ થતાં,સ્વરૂપના અનુસંધાનમાં દૃઢ આસક્તિ કે જે ફરીવારના સંસારના ફેરાને ટાળી જ નાખે છે, તે વંધા-આસક્તિ કહેવાય છે.
શંક-ચક્ર-ગદા વગેરેને હાથોમાં ધારણ કરનારા વિષ્ણુ-દેવ,વંધા-આસક્તિને લીધે જ અનેક પ્રકારની લીલાઓથી વૈલોક્ય નું પાલન કરે છે. સૂર્યદેવ વંધા-આસક્તિથી જ દરરોજ આકાશમાં ગતિ કર્યા કરે છે. મોટા કલ્પને અંતે વિદેહ-મુક્તિમાં શાંતિ માટે કપાયેલું બ્રહ્મા નું શરીર બંધા-આસક્તિ થીજ જગતનું નિર્માણ કરે છે,પાર્વતી-રૂપ (શક્તિ-રૂપ) બંધન ના સ્તંભમાં લીલાથી બંધાયેલું અને વિભૂતિઓથી શણગારેલું સદાશિવનું શરીર,વંધા આસક્તિથી જ જગતનો પ્રલય કરે છે.
દેવતાઓ (દેવો) મન-રૂપી-વ્રણથી દુઃખી થવા છતાં,પણ અનેક યુગના ફેરફારોનાં દુઃખો જોવામાં આવવાથી કઠિન થઇ ગયેલા એ મન-રૂપી વ્રણ ને -આસક્તિના લીધે જ કાપી નાખતા નથી. હે રામ,નિરાકાર પરબ્રહ્મ-રૂપી આકાશમાં કોઈએ કેવળ વાસનાને લીધે જ,મનની આસક્તિ-રૂપી રંગથી, આ જગત-રૂપી વિચિત્ર ચિત્ર આલેખ્યું છે તે તમે જુઓ.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |