Page Text
________________
145
(૧) ધ્યેય."આ દેહ અન્નાદિકનો છે દેહ વિના અન્નાદિક કશા કામનાં નથી, અને અન્નાદિક આ દેહનું જીવન છે, એટલે કે અન્નાદિક વિના આ દેહ કંઈ પણ નથી" એમ નિશ્ચય કર્યા પછી,મન ની સાથે પોતાના સ્વરૂપ નો વિચાર કરવામાં "હું દેહાદિક નો નથી અને દેહાદિક મારાં નથી" એવી દૃઢ ભાવના રાખવામાં આવે,અને અંદર શીતળતા વાળી બુદ્ધિ થી "લીલા-માત્ર-જેવી-ક્રિયાઓ" કરવામાં આવે તો-તે"ધ્યેય" નામનો વાસનાનો ત્યાગ કહેવાય છે.(જીવનમુક્ત)
(૨) જ્ઞય-સર્વ જગતને બ્રહ્મ-રૂપ સમજવામાં આવે-અને ભૂમિકાઓના અભ્યાસ ના ક્રમથીમમતા-અહંતા-તથા વાસનાનો પણ નાશ કરીને-પ્રારબ્ધની સમાપ્તિના સમયમાં, દેહને ત્યજી દેવામાં આવે તે "ય" નામનો વાસના નો ત્યાગ કહેવાય છે.(વિદેહ-મુક્ત)
જે પુરુષે "ધ્યેય-વાસના" નો ત્યાગ કર્યો હોય એટલે કે જે પુરુષ,દેહમાં હું-પણાની વાસના ને ત્યજી દઈને લોક-સંગ્રહને લોકોની સમૃદ્ધિ) માટે વ્યવહાર કરતો હોય-તે "જીવનમુક્ત" કહેવાય છે.અને જે પુરુષ જ્ઞય-વાસનાનો ત્યાગ કર્યો હોય-એટલે કે-જે પુરુષે મૂલાજ્ઞાન ની સાથે સઘળી કલ્પના-રૂપી વાસનાઓનો ત્યાગ કરીને સઘળી વ્યવહારાદિથી રહિત થઈને શાંતિ પામ્યો હોય તેને "વિદેહ-મુક્ત" જાણવો.
હે,રામ,ધ્યેય અને ય એ બંને ત્યાગો -સંતાપોથી રહિતપણા અને મુક્તિના વિષયમાં સરખા જ છે. એક વ્યવહારમાં રહે છે તો બીજો સમાપ્તિમાં (મનથી વ્યવહારની સમાપ્તિ રાખીને રહે છે. તો પણ બંને મહાત્માઓને પરમ વિશ્રાંતિ-રૂપ નિર્મળ બ્રહ્મમાં રહેલા જ સમજવા.
તેઓ વચ્ચે અંતર એટલું જ છે કે-પહેલાને દેહ સ્ફરે છે અને બીજાને દેહ સ્ફરતો નથી. પહેલો-દેહના ફુરણ વાળો જીવનમુક્ત પુરુષ સંતાપોથી રહિત રહીને,વ્યવહાર કરે છે,અને બીજો દેહના ભાન વિનાનો વિદેહ-મુક્ત પુરુષ કંઈ પણ વ્યવહાર કરે તો પણ) વ્યવહાર કરતો નથી.
વ્યવહારને લઈને કાળના નિયમ પ્રમાણે આવી પડતા સુખ-દુઃખોમાં જેને હર્ષ-શોક થતો ન હોય,અને ઇચ્છાથી તથા ટેષ થી રહિત થયેલો-જે પુરુષ પ્રિય કે અપ્રિય વસ્તુમાં "આસક્તિ રાખ્યા વિના" વ્યવહાર કરે છે, તે પુરુષ જીવનમુક્ત કહેવાય છે. જેના મનમાંથી "આ ગ્રાહ્ય છે અને આ ત્યાજ્ય છે" તથા "હું છું અને આ મારું છે" એવી કલ્પનાઓનાશ પામેલી છે તે પુરુષ જીવનમુક્ત કહેવાય છે.
જેના મનમાં હર્ષ-ઈર્ષા-ભય-ક્રોધ-કાન-દીનતા નો અભિનિવેશ જ થતો ના હોય તે જીવનમુક્ત કહેવાય છે. જે પુરુષ જાગ્રત અવસ્થામાં પણ મન ની સુષુપ્તિ-વાળાઓ ની પેઠે,પદાર્થો ની સઘળી આસક્તિઓ શાંત કરીને વર્તે છે.તેમજ હર્ષ થી ભરપુર રહે છે-તે જીવન મુક્ત કહેવાય છે.
(૧) બંધ કરનારા અને બંધ નહિ કરનારા નિશ્ચયો નું વિવેચન
વસિષ્ઠ કહે છે કે-હે,રામ,વિદેહમુક્ત લોકો તો બ્રહ્મ-રૂપ જ હોય છે, એટલા માટે તેમની સ્થિતિનું વર્ણન કરી શકાય નહિ.આમ હોવાથી હું અહી કેવળ જીવનમુક્ત ની સ્થિતિનું જ વર્ણન કરું છું તે તમે સાંભળો.
કર્મો ના ફળોની ઈચ્છા રાખ્યા વિના કેવળ લોક-સંગ્રહ (લોકોની સમૃદ્ધિ) કરવાની "શુદ્ધ તૃષ્ણા"થી જ વર્ણાશ્રમને અનુસરતાં કર્મો કરવામાં આવે એ જીવનમુક્ત-પણું કહેવાય છે. મનમાંથી સંકલ્પો નો ત્યાગ કરીને લોક સંગ્રહ (લોકોની સમૃદ્ધિ કરવાના પ્રયોજન ને લીધે
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |