Page Text
________________
138
હવે,તે મન નું પૃથ્થકરણ કરી જોતાં, તેમાં જે "ચૈતન્ય નો અંશ છે-તે જ આત્મા છે".અને બાકીના જડ-અંશ-રૂપ જે ચલન (તરંગ) છે -તે "પ્રાણ" (શક્તિ કે વાયુ શક્તિ) નો જ ધર્મ છે. એ "પ્રાણ" એક જાતનો "વાયુ" છે અને તે શરીરમાં "પ્રાણમય-કોશ" કહેવાય છે. આમ હોવાને લીધે-યોગીઓને પ્રાણવાયુનો નિરોધ કર્યા પછી-મન નો જુદો નિરોધ કરવાનો રહેતો નથી!
જેમની "જ્ઞાન-શક્તિ" કે- જે - જુદાજુદા પ્રકારના (મન ના ) "સંકલપોના નિશ્ચયો" થી દબાયેલી હોતી નથીતેઓ "મન" ને "જેમાં કોઈ પણ વિષયોના આકારનું ગ્રહણ થયું નથી" એવી "પરમાત્માની શુદ્ધ-પ્રભા-રૂપ" જ જુએ છે.
"આ દેહ હું છું અને આ મારું છે" (આસક્તિ-રૂપ) એવા અધ્યાસથી મેલી થયેલી 'મન-રૂપી જે કલપના' છે-તેનું "જીવ" એવું નામ કહેવામાં આવે છે. "મન" માં જે "ચલન-ભાગ" છે તે "પ્રાણ નો જ ધર્મ" છે.(એટલે) તે ઉપરથી એમ પણ કહી શકાય કે "મન-એ- આત્મા તત્વ અને પ્રાણ ના મિશ્રણરૂપ છે."
હે,રામ,બુદ્ધિ-ચિત્ત અને જીવ -એ નામો ખોટી રીતે મન માં જ છે, કારણકે-તેઓને વિદ્વાનોએ "પ્રક્રિયા માટે કપેલા છે અને માટે તે વાસ્તવિક રીતે છે જ નહિ. આમ-વાસ્તવિક રીતે (સત્યમાં) જોતાં,મન-બુદ્ધિ-જીવ કે શરીર એ કંઈ પણ નથી. જે કંઈ છે તે માત્ર અખંડ -આભા જ છે.
આ સઘળું જગત એ આત્મા છે, અને જે કાળ છે તે પણ આત્મા જ છે. તે નિર્મળ આત્મા,આકાશથી પણ સુક્ષ્મ છે-અને ઇન્દ્રિય-વગેરે સાધનો થી જાણવામાં આવતો નથી. અને આમ હોવાને કારણે તે અસત જેવો જણાતો હોવા છતાં, સઘળી કલપનાઓ ના "અધિષ્ઠાન-રૂપ" હોવાથી સત્ય જ છે.
સઘળા કલ્પિત પદાર્થો થી ન્યારો એવો એ આત્મા બીજા કોઈ સાધનોથી નહિ, પણ પોતાના "પ્રકાશ"થી જ અનુભવમાં આવી શકે છે. મન જો આત્મા ને જોવાની પ્રવૃત્તિ કરે,તો જોવાના સમયમાં,પોતે જ નાશ પામી જાય છે. જેવી રીતે,અંધકાર-એ -પ્રકાશને જોવાની પ્રવૃત્તિ કરે તોતે-જોવાના સમય(દરમિયાન) માં તેનો પોતાનો (અંધકારનો) નાશ થયા વગર રહે જ નહિ.
મન-એ આત્મા ને જોવા સમર્થ થતું નથી,તે (મન) તો માત્ર- અત્યંત સ્વચ્છ અનુભવ-રૂપ આત્મામાંથી સંકલ્પ ને લીધે ઉઠેલા- અનાત્મ-પદાર્થોને જોવામાં જ (આત્મા નું જ વિસ્મરણ કરીને) પ્રવર્તે છે. એટલે આત્માનું જે "સંકલપ-મય-પણું" છે તે જ મને કહેવાય છે અને આત્મા નું જે "સંકલ્પો થી રહિત-પણું" (મન-રહિતપણું) છે તે જ "મોક્ષ" કહેવાય છે.
આમ હોવાથી "આત્મ-દર્શન" એ મોક્ષ જ છે.માટે તેમાં મન કેવી રીતે પ્રવર્તી શકે? સંકલપોમાં ઉભુખ (પ્રવૃત્ત) થતા,આત્મા નો -પોતાના નિર્વિકલ્પપણા માં જે ફેરફાર થાય છે તે જ મન નો જન્મ છે. અને તેમાંથી ત્યારથી) સંસારની વૃદ્ધિ થાય છે. આ રીતે ચૈતન્ય ની સત્તા પોતાના નિર્વિકલ્પ-પણામાંથી ભ્રષ્ટ થઇ અને સંકલ્પથી કલંકિત થાય છે, ત્યારે કલપના ઉઠે છે અને તે કલપના મન કહેવાય છે.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |